________________
૩૦૬
ગીતા દર્શન
નોંધ : આ આખો શ્લોક પૂબ મનનીય છે, તે તપ, ક્રિયા કે જ્ઞાનનો વિરોધ નથી કરતો પણ સમન્વય સમજાવે છે.
લૌકિક ઈચ્છા વગરનાં તપ, ક્રિયા અને જ્ઞાનનો સુમેળ; એનું જ નામ તે ગીતાનો યોગ. એટલે ઈચ્છાના નિરોધ અર્થે કરાયેલું કે કરાતું તપ એનામાં સહજ હોઈ શકે. પુણ્યફળની લાલસા વગરની ક્રિયા પણ એનામાં કુદરતી રીતે હોય જ. અને જ્ઞાન હોય એમાં તો પૂછવું જ શું? ખરી રીતે તો તે જ જ્ઞાની કે જેની ક્રિયામાં અહિંસા, તપ અને સંયમ હોય, અને બુદ્ધિમાં સમભાવ તથા હૃદયમાં આત્મલક્ષી ભક્તિ હોય.
એટલે ઉપરના શ્લોકમાં અર્પણતા અને શ્રદ્ધાનું તત્ત્વ નથી કહેવાયું તે ગીતાકાર હવે કહી દે છે:
योगिनामपि सर्वेषां मद्गतेनाऽन्तारात्मना । श्रद्धावान् भजते यो मां स मे युक्ततमो मतः ॥ ४७ ।। મને હંમાં સમાયેલા, અંતરાત્માથી જે ભજે;
તે શ્રદ્ધાવંતને માન્યો, સૌ યોગીમાંય શ્રેષ્ઠ મેં. ૪૭ (પ્યારા પાર્થ! મેં તને યોગી થવાનું તો કહ્યું, અને અત્યારલગી તારી સામે મેં બે વાત જોર શોરથી કહી છે, તેમાંની (૧) એક તો જ્ઞાનની અને (૨) બીજી કર્મકૌશલ્યની. પણ હજી ત્રીજી વાત રહી જાય છે, તે એ છે કે સાધકમાં જેમ વિવેકભર્યો સમભાવ અને જ્ઞાનમય કર્મ-કૌશલ જરૂરનાં છે, તેમ અર્પણતા અને શ્રદ્ધા પણ જરૂરનાં છે. માટે તને કહું છું કે, જે હુંમાં સમાયેલા અંતરાત્મા સાથે (જ) શ્રદ્ધાવાન બનીને મને ભજે છે, તેને મેં સૌ યોગીઓમાં પણ શ્રેષ્ઠ માન્યો છે.
નોંધ : આ શ્લોકમાં અંતરાત્માને પરોવીને શ્રદ્ધાળુપણે ભજવાની વાત કરી છે, એટલે તેમાંથી જ્ઞાન અને સર્વાર્પણવાળી શ્રદ્ધા ફલિત થાય છે.
આ પરથી જોઈએ તો પોતામાં રહેલા પરમાત્માને અંતરાત્માથી ભજો, કે જોઈએ તો ગુરુમાં રહેલા અંતરાત્માને ભજો ! એ બેય સરખું છે. અર્જુનને માટે શ્રીકૃષ્ણ એ ગુરુરૂપ હતા.
જ્ઞાનેશ્વર મહારાજ જેવા પુરુષ ગીતાના છે, છ અધ્યાયોને કર્મ, ભક્તિ અને જ્ઞાન – એમ ત્રણે યોગોમાં વહેંચાયેલા જાએ છે. એમની આ યોજનામાં બધા ટીકાકારો સંમત નથી અને એવા ચોક્કસ અધ્યાય વાર વિભાગો પડી શકે તેમ પણ
