________________
અધ્યાય છઠ્ઠો
૩૦૫
જૈનસૂત્રો કહે છે કે - ધર્મને માટે, નિર્જરા તત્ત્વને માટે પ્રયત્ન કરવાની ઈચ્છા રાખી મથવાથી સત્યાગ્રહી જૈન સમકિત જૈન બની શકાય છે, પણ કોઈ સાધક લપસી જાય તોય શરીર, બુદ્ધિ, સ્વજન, સ્વર્ગીય બાહ્યસુખસ્પર્શી સાધન સામગ્રી વગેરે તો મળે જ છે, એટલે કે પુણ્યફળ મળે છે.
જેમ અનાજ વાવનાર અતિવૃષ્ટિથી સારું અનાજ ન પામે તોય ચારો તો પામે જ છે, તેમ સમભાવનો સાધક પણ પુણ્ય ફળ પામે છે. પણ એની એણે અપેક્ષા ન રાખવી. કારણ કે ભલે તે સોનાની હોય, તોય તે બેડી તો છે જ. આ પરથી એક્લી પુણ્યકારિણી ક્રિયાથી તે ખરા સાધકને દૂર રાખવા ઈચ્છે છે. માત્ર જેઓ પાપકારી ક્રિયા કરે છે; તેમને જ પુણ્યકારી ક્રિયા તરફ પ્રથમ વાળવા સારુ પુણ્યનું મંડન શાસ્ત્રોએ કર્યું છે. એટલે છેવટે તો જેમ પાપ ત્યાજ્ય છે, તેમ પુણ્ય પણ તજવું રહ્યું. પુણ્યનો સીધો અર્થ એ પણ લઈ શકાય, કે પોતાના સ્વાર્થનો ભોગ આપી બીજા માટે કંઈક કરી છૂટવું, છતાં ઊંડે સ્થળ બદલાની સૂક્ષ્મ આશા અગર અપેક્ષા ન રાખવી.
ઘર્મનો સીધો અર્થ એ કે કશી આશા-અપેક્ષા રાખ્યા વગર સત્યને અનુલક્ષીને સહુને પોતા સમાન લેખી ત્યાગ દષ્ટિએ જીવન ઘડવું.
ગીતા જે યોગ બતાવે છે તે યોગમાં આવું સત્યમય જીવન ઘડવાની જ દષ્ટિ મુખ્ય છે. એટલે જ તેઓ કહે છે :
तपस्विभ्योऽधिको योगी, ज्ञानिभ्योऽपि मतोऽधिकः । कर्मिभ्यश्चाऽधिको योगी, तस्माद्योगी भवाऽर्जुन ॥ ४६ ।। યોગી તપસ્વીથી શ્રેષ્ઠ, માન્યો જ્ઞાની થકી ય તે;
ને શ્રેષ્ઠ કર્મકાંડીથી, માટે થા યોગી અર્જુન. ૪૬ ઊજળા અર્જુન ! (તએ આ બધા પરથી જણાઈ ચૂકયું તો હશે જ છતાં ખુલાસાવાર કહું છું, કે જેઓ એકાંત તપસ્યાને માર્ગે ગયા છે કે જાય છે તે) તપસ્વીઓ કરતાં યોગીની ભૂમિકા ઊંચી છે. જ્ઞાનીઓ કરતાં પણ ઊંચી છે. (અહીં જ્ઞાનીનો અર્થ એ કે જેઓ કેવળ જ્ઞાનથી મોક્ષ માને છે, અને સાધના આચરતા નથી. તેવા જ્ઞાનીઓ કરતાં આવો યોગી ઊંચો છે) અને કર્મકાંડી કરતાં તો તેની ભૂમિકા સહેજે ઊંચી ગઈ છે. માટે જ હું ઈચ્છું છું કે હે અર્જુન !) તું યોગી થા.
