________________
૩૦૪
ગીતા દર્શન
પવિત્ર એવા સાધનસંપન્નને ત્યાં જન્મે તોય ત્યાં સાત્વિક કરતાં રજોગુણનું વાતાવરણ વધુ હોય, જ્યારે સમભાવી યોગીના કુળમાં જન્મે ત્યાં તો સાત્વિક વાતાવરણ જ વિશેષ હોય !
અહીં કેટલાક સંન્યાસપ્રેમી સજ્જનોને એમ થશે, કે યોગીને ત્યાં મંદયત્ની યોગભ્રષ્ટ જન્મ લે, એ (પણ) કર્મકાયદાથી બરાબર ઘટે છે; પણ સવાલ એ છે કે યોગી, ગૃહસ્થ હોઈ શકે ખરો ? આનો જવાબ ચોખ્ખો છે કે આ યોગને "ગૃહસ્થાશ્રમ કે ત્યાગાશ્રમ” સાથે મુખ્ય સંબંધ નથી. મુખ્ય સંબંધ તો સગુણ સાથે છે. જૈનસુત્રો પોકારીને કહે છે, કે સમભાવી ગૃહસ્થો પણ હોઈ શકે છે. જૈનસૂત્રોનું સમક્તિ એ જ ગીતાનો બુદ્ધિયોગ અથવા સમત્વ. જેવા સંસ્કાર ભેળા કર્યા હોય, તેવા સ્થળે એ સંસ્કારશરીર જીવને ખેંચી જાય છે. એ વાત પણ આ પરથી ચોખ્ખી થાય છે. એટલે ઈશ્વરને વચ્ચે નાખવાની કે બીજા કોઈને દોષ દેવાની જરૂર પણ રહેતી નથી. આ રીતે આ માર્ગનો થયેલો લગારે પ્રયત્ન નકામો જતો નથી, એ વાતને હવે લંબાવવાનું રહેતું નથી. પણ એટલું યાદ રાખવું જોઈએ કે આ યોગની આરાધના ફળની લાલસા રાખીને આદરવી ન જોઈએ.
બીજી વાત એ કે પૂર્વ જન્મ યોગસાધના જેટલી અધૂરી રહી છે, તે પણ સંસ્કારૂપે તો રહી જ છે. એટલે પ્રસંગ પડતાં વાર જ અનાયાસે એવો સાધક યોગ ભણી ખેંચાય છે, ભલેને એ સ્થિતિમાં એ યોગ જિજ્ઞાસુ હોય તોય તે શબ્દબ્રહ્મને તો એ વટી જ જાય છે. એટલે કે વૈદિક કર્મકાંડોની એવા સાધકને જરૂર રહેતી નથી. આનો અર્થ એટલો જ લેવો કે એની ભૂમિકા ઊંચી હોવાથી કર્મકાંડ ન કરવા છતાં એ સદાચારી સહેજે જ હોય છે.
કોઈ એમ ન સમજી બેસે, કે આવા સાધકને હવે પ્રયત્નની જરૂર જ નથી. ખરી વાત તો એ છે કે એવો સાધક ઊલટો વધુ પુરુષાર્થી હોય છે. કારણ કે એનું અંતઃકરણ જરા પણ મલિન રહે તે એને ગમતું જ નથી. પોતાની નાની ભૂલને પણ એ હિમાલય જેવડી જુએ છે, અને એમ મથતાં મથતાં, બહુ જન્મને અંતે પણ છેવટ સિદ્ધ થઈને પરમ ગતિ પામી જાય છે.
જૈનસૂત્ર ઉત્તરાધ્યયનના ચોથા અધ્યયનનો આ અક્ષરશઃ અનુવાદ છે. ગીતા અને જૈનસૂત્રોના મૌલિક કથનનું મળતાપણું એટલું તો સચોટ છે કે, જેને પરિણામે આપણને ઘણીવાર આહલાદ થાય છે, અને ગીતા એ જૈન દષ્ટિનો વિશ્વ વ્યાપક ગ્રંથ કહેવામાં જરાય અતિશયોક્તિ લાગતી નથી.
