________________
અધ્યાય છો
૨૮૫
જોઈએ. એટલે કે અગાઉ કહી ગયા તેમ જે રીતે આ સમભાવરૂપી યોગમાં નિયમિતપણું, વ્યવસ્થા અને ઉપયોગની ત્રિપુટી જોઈએ, તેમ નિશ્ચયબળ પણ જોઈએ અને ખેદ રહિત ચિત્તથી એ સાધના થવી જોઈએ. એક રીતે એમ પણ કહી શકાય કે જે નિશ્ચય ખેદપૂર્વક બંધાયો હોય તે દુરાગ્રહ ઠેઠ લગી ટકે પણ નહિ અને જ્યાં લગી ટકે ત્યાં લગી અનેક અનર્થો ઉપજાવે!
સંભવ છે કે આવી દશા એકાએક ન પામી શકાય. તો ધીરે ધીરે કેમ આગળ વધવું તે માટે હવે ગીતાકાર કહે છે:
संकल्पप्रभवान् कामांस्त्यक्तवा सर्वानशेषतः ।। मनसैवेन्द्रियग्राम विनियम्य समन्ततः ॥ २४ ॥ शनैः शनैरुपरभेद-बुद्वया धृतिगृहीतया । आत्मसंस्थं मनः कृत्वा न किंचिदपि चिन्तयेत् ।।२५।। સંકલ્પ કામ જે જન્મ્યા, સર્વે સંપૂર્ણ તે તજી; મનથી જ ઈન્દ્રિયો સર્વે, તાબે ચોમેરથી કરી. ૨૪ વૃતિ ગૃહીત બુદ્ધિથી, ધીમે ધીમે નિવર્તવું;
આત્મામાં મનને સ્થાપી, ચિતવવું નહિ કરું. ૨૫ (ધનંજય ! સાધનાના અનેક પ્રકારો છે અને એમ જોતાં અગાઉ કહેલી સાધના ન થઈ શકે તો વળી બીજા પ્રકારે તને કહું છું તે સાંભળ) જે કામનાઓ સંકલ્પથી જન્મી હોય તે બધી કામનાઓને પૂરેપૂરી છોડીને, મન વડે જ સઘળી (જ્ઞાનેન્દ્રિય અને કર્મેન્દ્રિય સહ) ઈન્દ્રિયોને ચોમેરથી બરાબર નિયમમાં લાવીને, ધૃતિથી ઘડાએલી બુદ્ધિ વડે ધીમે ધીમે નિવૃત્તિને માર્ગે જવું, મનને તો આત્મામાં જ રૂડી રીતે સ્થિર કરી દેવું અને આવી સાધના વખતે કશુંય ચિંતવવું નહિ.
નોંધ : આમાં મનોલયનો માર્ગ બતાવ્યો છે. મનમાંથી જે સંકલ્પ-વિકલ્પો ઊઠે છે, તે સહુનો ત્યાગ કરવો. કારણ કે તે સંકલ્પ વિકલ્પો ઘણાખરા નકામા અને સંસાર વધારનારા તેમજ આત્માને અસ્થિર કરનારા હોય છે. નિશ્ચયબળ, એ આત્માના ઘરની વસ્તુ છે, માટે તેમાંથી ફળતી ઈચ્છાઓ અને મનના સંકલ્પ વિકલ્પોથી ઊઠતી ઈચ્છાઓ વચ્ચે આકાશ પાતાળ જેટલું અંતર છે. નિશ્ચયબળથી ફળની ઈચ્છા એ મોક્ષાભિલાષા કહેવાય છે. સંકલ્પવિકલ્પથી ઊપજતી ઈચ્છા કામના કહેવાય છે. એકથી સંસાર ઘટે છે, બીજીથી વધે છે. સંસાર ઘટાડવા
