________________
૨૮૪
ગીતા દર્શન
ત્યારે સર્વ કામોથી સ્પૃહારહિત એવો તે પુરુષ યોગી ગણાય છે.
આવો ચિત્તસંયમી પુરુષ આત્માની સાથે યોગ યોજતો થકો જ વર્તે છે, તેથી તેવા યોગીની એક ઓળખાણ એ પણ છે, કે જેમ વાયુ રહિત સ્થળમાં રહેલો દીવો સ્થિર રહે છે, તેમ તેનો આત્મા પણ સ્થિર રહે છે.
જ્યાં આ રીતે યોગ સેવીને નિરોધેલું ચિત્ત વિરમી જાય છે અને તે જ રીતે જ્યાં આત્માને આત્માદ્વારા આત્મામાં જ તૃપ્તિ થાય છે, તેમજ જે મળ્યા પછી કોઈપણ બીજો લાભ વિશેષ મનાતો નથી (પછી એ મનુષ્યલોક સંબંધી હો કે દિવ્ય હો !) ઉપરાંત જ્યાં રહેલો આત્મા મહાન દુઃખ થકી ડગતો જ નથી.
ઈન્દ્રિયોથી પર, અંતરહિત અને બુદ્ધિ દ્વારા જ જે સુખ ગ્રહણ કરી શકાય તે સુખ જ્યાં રહ્યો થકો તે (આત્મા) પોતાના મૂળ તત્ત્વથી ચલિત થતો નથી. દુઃખના સંયોગથી છેક જ વેગળી (એટલે કે જ્યાં દુ:ખનો છાંટો પણ નથી તેવી) દશાને યોગ દશા કહેવાય છે. આવી યોગ દશા અવશ્ય સાધવા યોગ્ય જ છે. અને તે પણ ખેદ વગરના ચિત્તદ્વારા,
નોંધ : ઉપલા અર્થોમાં સ્પષ્ટ બીના છે. ચિત્ત આત્મામાં સ્થિર થવું જોઈએ. જ્યાં લગી ચિત્ત આત્મામાં સ્થિર ન થાય ત્યાં લગી કામભોગોની તૃષ્ણા છૂટે નહિ. જેમ આ વાત સાચી છે, તેમ એ વાત પણ એટલી જ સાચી છે કે કામભોગની લાલચ છૂટે નહિ ત્યાં લગી આત્મામાં ચિત્તની સ્થિરતા થાય નહિ.
પણ સવાલ તો એ છે કે આવી ચિત્તની ઉપરતિ (વિરામ સ્થિતિ) આવે કયારે? એના જવાબમાં ગીતાકારે કહ્યું કે યોગસેવા દ્વારા. ગીતાકારનો યોગ કેવો છે તે તો આપણે ઘણીવાર વિચારી ગયા.
ચિત્તનું આત્મામાં ઉપરમણ થાય એટલે આત્માદ્વારા આત્મામાં જ આત્માને નિહાળીને ખૂબ સંતોષ થાય છે. આ સંતોષમાં પ્રકાશ અને સુખ બને હોય છે. એ સુખ માત્ર ભાવનાદ્વારા જ વેદાય છે. આવી સ્થિતિ તે જૈનસૂત્રો માંહેલું ક્ષાયિક સમકિત. આ સ્થિતિ પ્રાપ્ત કર્યા પછી એવું પતન તો કદી જ નથી થતું કે જે આત્માને સંસાર ભ્રમણ કરાવે.
ખરી જ વાત છે કે આત્મજ્ઞાનથી બીજો ક્યો વિશેષ લાભ હોઈ શકે ? દુઃખનું જ્યાં નામનિશાન નથી, તે જ સુખ સાચું સુખ છે. જે સુખની પાછળ દુઃખની લાળ છે, તે ખરું સુખ જ નથી, ખેદરહિત ચિત્તતી નિશ્ચયપૂર્વક આવા યોગમાં યોજાયું
