________________
૨૭૮
ગીતા દર્શન
બુદ્ધિને વશ કરવા પૂરતો જ તે આવી સાધના કરે છે. એ લક્ષ્ય ભૂલતો નથી. એટલે પ્રસંગ પડે કે તુરત પોતાનાં સધળાં કર્તવ્યો માટે તૈયાર રહે છે એ કર્તવ્ય કર્મોથી ડરીને ભાગતો નથી.* જો હવે હું એવા યોગીએ સાધના કેમ કરવી ? તેનો આકાર કહું છું -
योगी युंजीत सततम्-आत्मानं रहसि स्थितः । છારી પત્તાત્મા નિરાશપરિઝE: || ૧૦ || शुचौ देशे प्रतिष्ठाप्य स्थिरमासनमात्मनः । नात्युच्छ्रितं नातिनीचं चैलाजिनकुशोतरम् ॥ ११ ॥ ततैकाग्रं मनः कृत्वा यतचितेंद्रियक्रियः । उपविश्यासने युंज्याद्योगमात्मविशुद्धये ॥१२।। समं कायशिरोग्रीवं धारयन्नचलं स्थिरः । संप्रेक्ष्य नासिकाग्रं स्वं दिशाश्चानवलोकयन् ॥ १३ ॥ प्रशांतात्मा विगतभीब्रह्मचारिव्रते स्थितः । मनः संयम्य मच्चित्तो युक्त आसीत मत्परः ।। १४ ।। युंजन्नेवं सदाऽऽत्मानं योगी नियतमानसः । शांति निर्वाणपरमां मत्संस्थामधिगच्छति ॥ १५ ॥ વિજેતા ચિત્ત આત્માનો, આશાત્યાગી અસંગ્રહી; એકાકી યોગી એકાંતે, આત્મા યોજે નિરંતર. ૧૦ વસ્ત્ર ચર્મ અને દાભ, સ્થાપી શુદ્ધ સ્થળે પછી; ન બહુ ઊંચું કે નીચું, કરીને સ્થિર આસન. ૧ ૧ ચિતેંદ્રિય ક્રિયા રોકી, એકાગ્ર મનને કરી; આત્મશુદ્ધિ તણા કાજે, ત્યાં બેસી યોગ આદરે. ૧૨ રાખી માથું, ગળું, કાયા, સમાન અચલ સ્થિર; નાસિકાગ્રે ધરી દષ્ટિ, નહિ જોતો દિશા ભણી. ૧૩ નિર્ભય ને પ્રશાન્તાત્મા, બ્રહ્મચર્ય વ્રતે ઠર્યો; મને રોકી. હુંમાં ચિત્ત રાખી યુકત રહે હંમાં. ૧૪
* સંન્યાસીનાં સાધના અને કાર્યક્ષેત્ર નિરાળાં હોઈ એમાં બાહ્ય દષ્ટિએ નિવૃત્તિની પ્રધાનતા દેખાય છે. જ્યારે આવા યોગીમાં બાહ્ય દષ્ટિએ પ્રવૃત્તિની પ્રધાનતા દેખાય છે.
