________________
અધ્યાય છઠ્ઠો
૨૭૭
યોગી કહેવાશે. એનું જીવન જ એવું હશે કે નીતિ, સદાચાર, સંતોષ, સંયમ એ બધું તો એને સ્વાભાવિક જ હશે.
અહીં વળી એ સવાલ થાય છે કે યોગીને ચડિયાતો કહ્યો તે શાથી? એના સમાધાનમાં શ્રીકૃષ્ણગુરુ કહે છે.
सृहन्मित्रार्युदासीनमध्यस्थद्वेष्यबंधुषु ।
साधुष्वपि च पापेषु समबुद्धिर्विशिष्यते ॥ ९ ॥ સખા શત્રુ ઉદાસી કે, મધ્યસ્થ વૈરી બન્યુમાં;
સાધુ પાપી તથા મિત્રે, સમાન બુદ્ધિ ઉચ્ચ છે. ૯ | (પરંતપ ! કર્મસંન્યાસથી કર્મયોગ ચડિયાતો આ રીતે છે કે, કર્મ-સંન્યાસ કરનારને લોકસમૂહમાં આવવાના પ્રસંગો વિરલ જ આવે છે પરંતુ કર્મયોગથી જોડાયેલાને તો લોકસમૂહ વચ્ચે જ રહેવાનું હોય છે. એટલું જ નહિ, બલકે લોકસમૂહનાં કલ્યાણકર કાર્યો સતત કરવાનાં હોય છે. એટલે એવા પુરુષ ઉપર કોઈ માણસ પોતાનો સ્વાર્થ હણાતો હોય તો વૈષ કરે છે, તો કોઈ વળી પોતાનું ભલું થતું હોય એટલે મિત્રતા પાથરે. સજ્જન માણસોના સંગાથે પણ એને કામ લેવાનું હોય છે અને પાપીમાં પણ ઊંડે રહેલી સાધુતા ખીલવવાની કોશિશ કરવાની હોય છે. આ બધું ત્યારે જ બની શકે છે, જ્યારે પૂરેપૂરી સમભાવવાળી બુદ્ધિ બને છે. એટલે જ કહું છું કે, સખામાં, શત્રુમાં (જો કે યોગી પોતે કોઈને શત્રુ ન માને પણ સામો માણસ શત્રુ ભાવ ધારણ કરે તો તે અપેક્ષાએ આ બીના છે.) ઉદાસીમાં (કોઈ પોતા પ્રત્યે ઉદાસી હોય તો તેના ઉપર), મધ્યસ્થા મનુષ્ય ઉપર, દેષ કરનાર ઉપર, બંધુઓ ઉપર, સાધુઓ ઉપર અને પાપીઓ ઉપર, યોગી સમભાવ વાળી બુદ્ધિથી વર્તે છે, માટે જ કર્મયોગી-યોગારૂઢ-સિદ્ધયોગી-સહુથી ચડિયાતો છે.
નોંધ : અહીં લગી યોગારૂઢનો મહિમા ગાયો, હવે જેણે તેની ભૂમિકા પ્રાપ્ત કરવી હોય તેણે કેમ વર્તવુ એવિષે શ્રીકૃષ્ણગુરુ અર્જુનને ઉદેશીને કહે છે: " અર્જુન ! તું એમ ન માનીશ કે કર્મયોગી તો એકાંતમાં રહે જ નહિ, લોકસમૂહમાં જ રહે !” એવું ઐકાંતિક કથન હું કદી નથી કહેતો. પ્રાથમિક ભૂમિકામાં, કર્મયોગીને પણ વારંવાર એકાંતની અને સાધના માટેનાં અનુકૂળ સાધનોની પણ જરૂર છે. પરંતુ કર્મયોગી અને કર્મસંન્યાસી વચ્ચે મોટો ફેર એ છે કે કર્મયોગી આ બધી સાધનાને માત્ર સાધન જ માને છે, સાધ્ય નથી માની બેસતો. એટલે ઈન્દ્રિયો અને મન
