________________
અધ્યાય છો
૨૭૯
યોજતાં નિત્ય આત્માને, એમ યોગી મનોજથી;
નિર્વાણની પર શાંતિ, પામે જે હું વિશે રહી. ૧૫ (પરંતપ !) યોગના ઉપાસકે (૧) સૌથી પ્રથમ તો એકાંતનું સ્થળ પસંદ કરવું (૨) (બીજી કશી ઉપાધિ રાખ્યા વિના) ત્યાં એકાકીપણે રહેવું (૩) ચિત્તરૂપી આત્માને નિયમમાં રાખવો (જૈન પરિભાષા પ્રમાણે કહીએ તો બહિરાત્મભાવને દઢ સંકલ્પ દ્વારા કાબૂમાં રાખવો. સાધના કાળ દરમ્યાન પણ વશ રહે તો ઉત્તમ જ છે.) (૪) કોઈપણ પ્રકારની આશા ન રાખવી (૫) સંગ્રહ ન રાખવો. (અને જરૂરિયાતની ચીજ હોય તે પરથી મમતા ઉતારી નાખવી. આટલી તૈયારી સાથે) નિરંતર યોગ કર્યા કરવો.
(અને તે ભારત ! હવે આસન કયાં અને કેવી રીતે રાખવું તે વિષે કહું છું ) પવિત્ર ઠેકાણું જોઈ દાભ (અહિંસક) ચામડું અને વસ્ત્ર એમ ક્રમપૂર્વક ઉપરાઉપર પાથરેલું, ન બહુ ઊંચું કે ન બહુ નીચું એવું સમ તથા સ્થિર આસન પોતા સારુ કરીને ત્યાં આગળ બેસી એકાગ્ર મન કરી તેમજ ચિત્ત અને ઈન્દ્રિયોની ક્રિયા રોકીને આત્માની વિશુદ્ધિ માટે જ નહિ કે બીજા કોઈ હેતુ માટે) યોગની આરાધના કરવી.
(અરે કૌતેય ! ખરે જ કહું છું કે, કાયા, ડોક અને મસ્તક સમાન, અચલ અને સ્થિર રાખીને, દિશાઓ ન નિહાળતો છતો માત્ર નાકના અગ્ર ભાગ ઉપર નજર ઠેરવીને (એટલે કે ભૂકુટિ વચ્ચેના ભાગ પર દષ્ટિ ઠેરવીને) પૂર્ણ શાન્તિપૂર્વક ભય રાખ્યા વિના બ્રહ્મચર્ય વ્રતમાં ઠરી ગયેલો મન રોકીને મારા વિષે જ ચિત્તને પરોવીને, હું વિશે જ જોડાયેલો રહે.
આમ ઉપર પ્રમાણે) આત્માને પરમાત્મા સાથે જોડતો છતો મનનો વિજેતા યોગી મારામાં શુદ્ધ આત્મામાં) રહેલી નિર્વાણ સંબંધી પર શાન્તિને પામી જાય છે.
નોંધ : યોગ સાધનામાં (૧) એકાંતનું સ્થળ પસંદ કરવાનું એટલા માટે કહ્યું કે માનવ સમુદાય વચ્ચે વાતાવરણ ધૂંધવાયેલું હોવાથી સાધકને નવા અને તાજા વિચારો લાવવામાં ભારે મુશ્કેલી પડે છે, જ્યારે એકાંતનું અને નિરાળું સ્થળ હોય તો ત્યાંનાં આંદોલનો નિર્મળ હોવાથી સાધકને નવા અને તાજા વિચારો લાવવા સરળ થઈ પડે છે. પર્વતની ગુફા કે મસાણની સૂચના જૈનસૂત્રોએ આ દષ્ટિએ કહી હોય એમ લાગે છે. (ર) એકાકી રહેવાનું એટલા માટે કહ્યું કે સંબંધોથી નિર્લેપ રહેવાય તેટલી સાધના સરસ થાય અને પોતે કેટલો નીડર તથા સ્વાશ્રયી છે એની
