________________
ગીતા દર્શન
સ્વભાવવાળો છે. તે નથી મરતો કે નથી પેદા થતો. તે નથી અજ્ઞાની. ઊલટું કાયમી હસ્તી ધરાવનાર અને સદા જ્ઞાની છે. એની વળી અઘોગતિ શી ? પરંતુ જેમ ભડભડતી અગ્નિથી ધગધગતા થાંભલાને જાતે બાથ ભીડીને દીવાનો માણસ "બળું છું, બળું છું” એમ બોલે છે અને હાથે કરી હેરાનગતિ વહોરીને દુઃખ પામે છે, પણ મગજના ગાંડપણને લીધે પોતાના હાથમાં ઉપાય હોવા છતાં એ અજમાવી શકતો નથી, તેજ દશા અજ્ઞાની જીવની છે. માટે તને અને સહુને પણ હું એમ કહું છુંકેઃ
૨૭૪
આત્માનો આત્મા વડે ઉદ્ધાર કરવો, પણ અઘોગતિ ન કરવી. આત્મા જ આત્માનો બંધુ છે અને આત્મા જ આત્માનો શત્રુ છે.
નોંધ : આમાંથી બે વસ્તુ ફલિત થાય છે. (૧) આત્મા જ આત્માનો ઉદ્ધારક છે. સદ્ગુરુ કે સત્યશાસ્ત્ર તો માત્ર ઉચ્ચ કોટીનાં છતાંય નિમિત્ત જ છે એટલે નૈસર્ગિકનિયમ, સદ્ગુરુ અને સત્ય શાસ્ત્રો ૫૨ વિવેકપૂર્ણ શ્રદ્ધા રાખી પ્રેરણા લેવી પણ પુરુષાર્થ તો પોતાને જાતે જ કરવાનો છે, એ કદી ભૂલવું નહિ. (૨) આત્મા પોતે જ પોતાનું ભલું કરે છે, તેમ બૂરું પણ પોતે જ ક૨ના૨ છે. બહારની ચીજો માત્ર નિમિત્તરૂપ છે. આમ છતાં સવાલ એ થાય છે કે પોતે પોતાનું બૂરું કોણ ઈચ્છે ? છતાંય બૂરું થાય છે તે શાથી ? જો કે એનો જવાબ તો ઘણીવાર શ્રીકૃષ્ણગુરુએ આપ્યો જ છે, આપણે પણ વિચારી ગયા છીએ કે આત્માની પોતાની નબળાઈના ભ્રમને લીધે, આત્મા જ આત્માનું બૂરું કરી નાખે છે અને પોતાની સબળાઈને લીધે આત્મા જ આત્માનો ઉદ્ધાર કરી શકે છે. છતાં શ્રીકૃષ્ણગુરુ આપણને સમજાવવા માટે આગળ પણ એ જ વાતને સિદ્ધ કરે છે. बंधुरात्माऽऽत्मनस्तस्य येनात्मैवात्मना जितः I अनात्मनस्तु शत्रुत्वे वर्तेतात्मैव शत्रुवत् ॥ ६ ॥ જીત્યો આત્માથી આત્માને, જેણે તેનો જ બંધુ તે; શત્રુપણે અનાત્માનો, આત્મા વર્ષે જ શત્રુવદ્. ૬ જેણે પોતાની જાતને પોતાને બળે જીતી લીધી છે તે તેનો બંધુ છે અને જેણે પોતે પોતાની જાતને જીતી નથી એવા દેહધારીમાં આત્મા હોવા છતાં એ અનાત્મા જેવી દશા ગુજારે છે, માટે તેનો આત્મા શત્રુની જેમ તેની જાતને ખરાબ કરે છે. એટલે કે જેણે પોતાની જાતને જીતી નથી તે પોતાના પ્રત્યે જ શત્રુની જેમ વર્તે છે.
નોંધ : ઉપરની વાતને આપણે સ્વીકારી તો લઈએ છીએ કારણ કે તે નક્કર
