________________
અધ્યાય છઠ્ઠો
૨૭૧
લીધું છે. એટલે અહીં એ વિષે કહેવાનું રહેતું નથી, પણ એ સવાલ હજુ પણ થાય છે કે સંન્યાસી અને યોગી બને એક કેમ હોઈ શકે? એનો જવાબ આપતાં શ્રીકૃષ્ણચંદ્ર કહે છે:
यं संन्यासमिति प्राहुर्योगं तं विद्धि पांडव । न ह्यसंन्यस्तसंकल्पो योगी भवति कश्चन || २ || સંન્યાસ જે કહેવાય, યોગ તે જાણ પાંડવ !
યોગી બને નહિ કોઈ, સંકલ્પોને તજ્યા વિના. ૨ (અહો! પાંડના પુત્ર) પાંડવ ! જેને સંન્યાસ કહેવાય છે તેને યોગ પણ કહી શકાય કારણ કે સંકલ્પોને તજ્યા વિના કોઈ પણ સાધક યોગી થઈ શકતો નથી.
નોંધ : કર્મસંન્યાસ અને કર્મયોગ જુદાં નથી, એ વાત તો અગાઉ કહેવાઈ ગઈ છે. વળી કર્મયોગ, કર્મસંન્યાસ કરતાં ચડિયાતો છે, એમ પણ કહેવાઈ ગયું છે. અહીં એમ બતાવવા માગે છે કે સંન્યાસ એ યોગનું અંગ જ છે. "સંન્યાસ વિના યોગ ન સંભવે” આ વાક્ય ખરેખર મનનીય છે. કેટલાક ગૃહસ્થો પોતાને ગોઠતા કાર્યક્ષેત્રમાં ગૂંથાયેલા રહી કર્મયોગી કહેવડાવવા માગે છે, તેમને માટે આ ચીમકી છે. અને સાથે સાથે "ભગવાં કપડાં પહેરી ભિક્ષા માગવી એટલો જ સંન્યાસનો અર્થ સમજે છે, તેમને માટે પણ આ ચેતવણી છે કે "સંન્યાસ વિના યોગ ન સંભવે" તે વાત ખરી, પરંતુ તે સંન્યાસ માત્ર વેશનો નહિ; પણ સંકલ્પોનો સંન્યાસ જોઈએ. સારામાઠા વિકલ્પોને તાબે થયા વગર સાચા સંકલ્પબળને સૌથી પ્રથમ કેળવવું જોઈએ. જેમ જૈનસૂત્રો કહે છે, "સ્વચ્છંદનો નિરોધ કર્યા વિના મોક્ષમાર્ગ સંભવે નહિ” તેમ.
એક બાજુથી નાની નાની ટેક લઈને એને પ્રાણ સાટે નિભાવવી અને બીજી બાજુથી લાલચ અને નબળી ઈચ્છાઓ ઉપર અંકુશ મૂકવો, એ સંકલ્પબળ વધારવાનો અથવા સંક૯પસંન્યાસનો રસ્તો છે, એમાંથી એકાગ્રતા, વફાદારી, શ્રદ્ધા, સંયમ, રસવૃત્તિ બધું ખીલી ઊઠે છે.
હવે એવા યોગમાં ચડનારનું સાધન કયું? અને યોગમાં આરૂઢ થયા પછીનું સાધન શું? તે બતાવે છે.
आरु रक्षोर्मुनेयोगं कर्म कारणमुच्यते । योगारूढस्य तस्यैव शमः कारणमुच्यते ।।३।।
