________________
૨૭૦
ગીતા દર્શન
षष्ठोऽध्यायः અધ્યાય છઠ્ઠો
श्री भगवानुवाच । अनाश्रितः कर्मफलं कार्य कर्म करोति यः । स संन्यासी च योगी च न निरग्निर्न चाक्रियः ॥ १॥
શ્રી ભગવાન બોલ્યા : કરવાનું કરે કર્મ, જે ઈચ્છા ફળની તજી;
તે સંન્યાસી તથા યોગી, ન નિરગ્નિ ન અક્રિય. ૧ (પ્યારા પરંતપ ! કર્મફળની ઓશિયાળ રાખવી તેમાં જ આપત્તિ છે. એ ઓશિયાળ છોડી દીધી, એટલે એમાં સંન્યાસ, યોગ, અગ્નિહોત્રીપણું અને કર્મકાંડીપણું આવી જ ગયાં. માટે કહું છું કે, ફળની ઈચ્છા રાખ્યા વગર જે કરવાજોગ કર્મો કર્યા કરે છે, તે સંન્યાસી પણ કહેવાય અને યોગી પણ કહેવાય. (વળી હે અર્જુન ! કોણ કહેશે કે એ અગ્નિહોત્રી કે કર્મકાંડી નથી? કારણ કે અગ્નિહોત્રી યજ્ઞ દ્વારા જે સાધવા માગે છે, તે તો એણે સાધી જ લીધું છે. કર્મકાંડી કર્મની ઉપાસનાથી જે સ્થિતિ લાવવા ઈચ્છે છે તે પણ એણે મેળવી જ લીધી છે, એટલે) વળી એ અગ્નિહોત્રી નથી, એમ ન કહેવાય એમ કર્મકાંડી નથી એમ પણ ન કહેવાય. આ રીતે પણ એનો અર્થ ઘટાવી શકાય કે માત્ર અગ્નિપૂજન છોડી દે અને ક્રિયામાત્ર છોડી દે, તેથી કાંઈ યોગી અને સંન્યાસી થવાતું નથી.)
નોંધ : શ્રીકૃષ્ણ ગુરુના મત પ્રમાણે અગ્નિહોત્ર અને કર્મકાંડની ઉપાસનાનો માર્ગ બહુ ઊંચા દરજ્જાનો નથી, છતાં એ બન્ને પાછળનું ધ્યેય એકાગ્રતા અને શ્રદ્ધા સાધવાનું જ છે, એમ એ સૂચિત કરે છે. હમેશાં જનસમાજનો મોટો વર્ગ સ્થળ ઉપાસના દ્વારા જેટલી સહેલાઈથી એકાગ્રતા અને શ્રદ્ધા જમાવી શકે છે, તેટલી સહેલાઈથી તે સૂક્ષ્મ સાધનાનો માર્ગ પકડી શકતો નથી. માટે જ એવી સ્થળ ઉપાસના એવા વર્ગ માટે ક્ષમ્ય છે, પરંતુ એટલું તો ખરું જ કે એને દોરનાર પ્રખર સંયમી કે સમર્થ યોગી પુરુષ ન હોય તો એના માર્ગમાં પામરતા, વહેમ, લાલચુડા, અંધશ્રદ્ધા, કુરૂઢિઓ વગેરે અનર્થો ફૂલે ફાલે છે. માટે જ ગીતાકારે એ માર્ગની સારી બાજુની કદર કરી છે, પણ ખાસ ભાર નથી મૂકયો. ઊલટું તેઓ યજ્ઞ અને કર્મકાંડ શબ્દને વ્યાપક અર્થમાં લઈ જઈને સૂક્ષ્મ સાધના તરફ માનવ સમુદાયને આકર્ષી ગયા છે, તે આપણે ત્રીજા વગેરે અધ્યાયમાં વિસ્તારથી જોઈ
