________________
ર૬ર
ગીતા દર્શન
આ પરથી સહેજે સમજાયું કે જોઈએ તો ઋષિ હો, જોઈએ તો યતિ હો, જોઈએ તો મુોિ હો અને જોઈએ તો કર્મયોગી હો પણ મુખ્યત્વે તો એનું જીવન એવું હોવું જોઈએ કે જેમાં આત્મહિત અને પ્રત્યક્ષ અથવા પરોક્ષ પણ લોકહિતનો સુમેળ હોય. મોક્ષ એ કોઈ અમુક ઠેકાણાનું નામ નથી, મોક્ષ એ તો એક અવસ્થા છે. તે કામ, ક્રોધ તથા ભયાદિથી છૂટવાથી પામી શકાય છે. યજ્ઞ, જપ, તપ, ધ્યાન, જ્ઞાન, યોગ સહુનો એ જ એક માત્ર વિરામ છે.
ॐ तत्सदिति श्रीमद्भगवद्गीतासूपनिषत्सु ब्रह्म
विद्यायां योगशास्त्रे श्रीकृष्णार्जुनसंवादे
कर्मसंन्यासयोगो नाम पंचमोऽध्यायः ।। ५ ।। 'ૐ તત્ સત્' એ પ્રમાણે શ્રીભગવાને ગાયેલી, ઉપનિષદો પૈકી બ્રહ્મવિદ્યા અને યોગશાસ્ત્રના સમન્વયવાળા શ્રીકૃષ્ણ અને અર્જુનના આ સંવાદમાં કર્મબ્રહ્મર્પણયોગ નામનો પાંચમો અધ્યાય પૂરો થયો.
પાંચમા અધ્યાયનો ઉપસંહાર અર્જુનનું અંતઃકરણ સરળ હતું એટલે થયેલા કુવિકલ્પો અને ઉપજેલો મોહ ટળી જાય તેમ હતું. જિજ્ઞાસાને એ છેક પરવારી બેઠો નહોતો. પરંતુ હજુ લગી એને કર્મસંન્યાસની વાતમાં જેટલો રસ હતો તેટલો કર્મયોગની વાતમાં નહોતો. એથી જ એણે સવાલ કર્યો, "કૃષ્ણચંદ્ર આપ તો બન્નેની તારીફ કરો છો. પણ હું પૂછું છું, એ બેમાં સારો કયો? તે જ નક્કી કરી દ્યો ને.”
શ્રીકૃષ્ણના બોલ પર અર્જુનને વિશ્વાસ તો હતો જ અને શ્રીકૃષ્ણચંદ્ર તેના માટે ખરે જ વિશ્વાસપાત્ર હતા. અર્જુનની નાડ પારખનારા પણ હતા. અર્જુન જેવા સાધક માટે કર્મયોગની જ ભલામણ સારી છે એમ શ્રીકૃષ્ણચંદ્ર જોયું અને એ જ માર્ગની શ્રેષ્ઠતાનો ખરો ખ્યાલ આપ્યો.
"જો, ભાઈ અર્જુન ! બાહ્યત્યાગ કરી સાધન દ્વારા સધાતા આંતરિક ત્યાગનો માર્ગ કર્મસંન્યાસનો માર્ગ છે અને બાહ્ય ત્યાગ પછી એ ક્ષેત્રનો, કાળનો કે વેશનો ત્યાગ હો, એવો ત્યાગવિવેકપૂર્વક ખ્યાલ રાખી એવી સાધના દ્વારા સધાતા આંતરિક ત્યાગનો માર્ગ એ કર્મયોગનો માર્ગ છે. બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો આત્મલક્ષી પ્રવૃત્તિનું ધ્યેય રાખી સ્વીકારેલી બાહ્યનિવૃત્તિને કર્મસંન્યાસ કહેવાય
