________________
અઘ્યાય પાંચમો
છે અને વળી તે સુખી પણ છે જ. એ તો ચોખ્ખી રીતે સમજાય તેમ છે.”
આ પરથી હવે એ કહેવાનું ભાગ્યેજ હોય કે યોગનો આદર્શ કોઈ સિદ્ધિનો નથી, યોગનો આદર્શ તો ક્રોધાદિ શત્રુઓને વશ કરી પ્રસન્ન, સુખી, શાંતિ અને કાર્યકુશળ રીતે જિંદગી ગુજારીને છેવટે મોક્ષપદ મેળવવાનો છે. આ માર્ગે આત્માનું હિત જલદી થાય છે, તેમ વિશ્વકલ્યાણ પણ આ નિમિત્તે જરૂર બને છે.
योंऽतसुखोंऽतरारामस्तथांतर्ज्योतिरेव यः । स योगी ब्रह्मनिर्वाणं ब्रह्मभूतोऽधिगच्छति ॥ २४ ॥ આંતરિક સુખ, જ્યોતિ, તથા શાન્તિ જ જેહને; તે યોગી બ્રહ્મ નિર્વાણ, મેળવે બ્રહ્મરૂપ થૈ. ૨૪
૨૫૭
(અને પરંતપ ! તારે એમ કદી ન માનવું કે બાહ્યપ્રવૃતિવાળાને બ્રહ્મનિર્વાણ થતું નથી. બાહ્યપ્રવૃત્તિ ભલેને કશી ન કરતો હોય અને શરીર ઠીક દેખાતું હોય, છતાં અંત૨ની અશાન્તિ હોય તો તેવો ત્યાગી બ્રહ્મનિર્વાણ નથી પામી શકતો; જ્યારે ખરે જ કહું છું કે) જેને આંતરિક સુખ છે, જેને અંતરનો આરામ છે, અને જેને સાચે જ અંતરનો પ્રકાશ મળ્યો છે, તેવો યોગી (ભલેને બાહ્ય રીતે પ્રવૃત્તિમય દેખાતો હોય, છતાં નિવૃત્તિમય છે અને તે) બ્રહ્મરૂપ થયેલો છે, તેમ જ (તે) બ્રહ્મનિર્વાણ (જરૂ૨) મેળવે છે. (અર્થાત્ કે અંતે તે બ્રહ્મમાં જ ઠરી જાય છે.) *
.
નોંધ : આરામ, સુખ અને પ્રકાશ એ ત્રણે અંતરંગ હોવાં જોઈએ આમ કહીને શ્રીકૃષ્ણગુરુ આપણા સહુની શંકાને નિવારી નાખે છે. ઘણું ખરું આપણે બહારના આરામને આરામ, બહારના સુખને સુખ અને બહા૨ના તેજને આત્મજ્ઞાન માનવાના ભ્રમમાં ચડી જઈએ છીએ, ત્યારે શ્રીકૃષ્ણગુરુ આપણને ચેતવી દે છે. તેઓ આંતરિક સુખ, આંતરિક આરામ અને આંતરિક જ્યોતિવાળા જ્ઞાનને જ મહત્ત્વ આપે છે. અને એ જ વાત ગળે ઊતરે તેવી છે.
કામ અને ક્રોધના વેગને વશ થનાર કદી આંતરિક આરામ, આંતરિક સુખ કે આંતરિક પ્રકાશ પામી જ શકે નહિ, પણ જો કામ અને ક્રોધના વેગને વશ કરવામાં આવે, તો બહાર ભટકતું મન અંત૨માં પાછું વળે અને આંતરિક આરામ, આંતરિક સુખ તથા આંતરિક પ્રકાશ જરૂર મળે. આવી સાધના કરનારે ત્યાગીનાં કપડાં પહેર્યા હોય કે ન પહેર્યાં હોય તે સામે જોવાનું નથી, પરંતુ આવી સાધના કરનારે સમતા તો સાધેલી હોવી જ જોઈએ. કારણ કે સમતા વિના કામ અને ક્રોધથી જન્મેલા આવેગને સદેહે સહન કરી શકાય નહિ, એટલે સમતા પહેલી