________________
૨૫૬
ગીતા દર્શન
મનુષ્ય જાણીબૂઝીને ખાડામાં પડશે?
વચ્ચે અર્જુને પૂછે છે કે ઘણા લોકો કહે છે કે "આ ભવે નહિ થાય તો પરભવમાં કરીશું? જન્મોના કયાં દુકાળ છે?" એના જવાબમાં ગીતાકાર કહે છે :
शक्नोतीहैव यः सोढुं प्राक् शरीरविमोक्षणात् । कामक्रोधोद्भवं वेगं स युक्तः स सुखी नरः ।। २३ ।। શરીર છોડતાં પે'લાં, અહીં જ જે સહી શકે;
કામ ને ક્રોધના વેગ, તે યોગી નર તે સુખ. ૨૩ (ધનંજય ! "આ ભવે સુખ માણી લઈએ, પરલોક કોણે જોયો છે” એમ માની જે ઉદ્ધતાઈથી વર્તે છે, તે તો બન્ને ભવો બગાડે છે અને મહાદુઃખી બને છે, કામ અને ક્રોધના વેગો મહા જબ્બર હોવાથી જ, અને તેમને રોકવા માટે તેઓ શકિતવંત ન હોવાથી જ આવું ઉચ્છંબલ રીતે વર્તે છે, પરંતુ ખરી વાત તો એ છે અને પુરુષાર્થમાત્રનો હેતુ પણ એ જ છે કે કામ અને ક્રોધના વેગને વશ ન થવું, પણ એ બન્ને વૈરીને વશ કરવા માટે જ હું તને ભારપૂર્વક કહું છું કે, આ માનવદેહની પ્રત્યેક ક્ષણ મહામૂલી છે, માટે આવા કિંમતી) શરીરને તજતાં પહેલાં (એટલે કે મૃત્યુ આવે તે પહેલાં) અહીં જ જે કામ અને ક્રોધથી જન્મતા આવેગને સહી લે છે, એટલે કે એ મહાવેગથી ચલિત થતા નથી, પોતાનું સ્થાન ગુમાવતા નથી) તે પુરુષ જ ખરેખરા યોગયુક્ત છે અથવા તે જ ખરેખરા સુખી છે.
નોંધ : કામ અને ક્રોધ રજોગુણથી ઊપજે છે એટલે કે રાગબંધનના મહાકારણ છે. કામ અને ક્રોધથી બુદ્ધિ, મન, ઈન્દ્રિયો અને કાયા પર કેવી કારમી અસર થાય છે, તે આપણે સૌ સારી પેઠે અનુભવીએ છીએ.
શ્રીકૃષ્ણગુરુ કહે છે, "કામને અને ક્રોધને આપણે આખરે તો છેક નાબૂદ કરવાના છે, પણ પૂર્ણપણે નાબૂદ થાય તે પહેલાં એની અસર થવા માંડે એટલે એકદમ જુસ્સો આવશે. આ જુસ્સાને અધીન થયા કે ખેલ ખલાસ. માટે એને આધીન આપણે ન થઈએ. એવો અભ્યાસ અને જાગૃતિ પળેપળે જરૂરનાં છે.
આ માનવદેહ છોડતાં પહેલાં જ જો એટલું કરી શકાય, તો પછી આખરે બેડો પાર જ થવાનો. કદાચ આટલું બધું તત્કાળ ન કરી શકાય તો પણ જેટલું બને તેટલું તત્કાળ કરવું. "હાથે તે સાથે, શરીરનો શો ભરોસો છે ?" આ લોકોકિતમાં ભારોભાર સત્ય છે. આ રીતે વર્તનાર પુરુષાર્થી ગમે તે સ્થળે હોય તો પણ તે યોગી
