________________
અધ્યાય પાંચમો
એ પડછાયાની પાછળ રહેલા આત્મસુખને પડતું મેલીને જેમ જેમ સ્થૂળ વિષયો પાછળ સુખને માટે ઝાવાં મરાય છે, તેમે તેમ ખરું સુખ તો સો કોશ છેટે ચાલ્યું જાય છે.
૨૫૫
વળી બીજી વાત શ્રીકૃષ્ણગુરુ એ કહેવા માગે છે કે "સમતા રાખી સંસારમાં રહીને કામ કરનાર પણ બ્રહ્મજ્ઞાની, સ્થિરબુદ્ધિવાળો અમૂઢ વગેરે વિશેષણોને લાયક હોય છે, એટલું જ નહિ બલકે એવા કર્મયોગીનો સંસાર પણ સમતાને લીધે હર્ષશોક વગરનો પ્રસન્નતા પેદા કરનારો થઈ પડે છે, અને વળી તે પણ અંતર્મુખ થયેલા આત્માર્થી પુરુષો જેટલું જ આત્મસુખ માણી શકે છે.
શ્રીકૃષ્ણગુરુએ આત્મસુખને નિત્ય કહ્યું, તે પણ બરાબર છે, કારણ કે આત્મા નિત્ય છે, જ્યારે વિષયો અને વિષયોનો સંયોગ એ તો ક્ષણજીવી છે. એટલે અંતર્મુખવૃત્તિ થયા વિના ત્યાગ કે તપ ભલે આકરામાં આકરાં કરે, તોય કશું વળતું નથી અને અંતર્મુખ વૃત્તિ કાયમી થયા પછી એવા પુરુષને માટે વિધિ નિષેધ હોતાં જ નથી. કારણ કે એ જે કંઈ કરે છે, તે સહજ કરે છે. આ દૃષ્ટિએ જ ગોસ્વામીજીએ કહ્યું છે : "સમર્થકો દોષ નહિ ભૂંસાઈ”
હવે શ્રીકૃષ્ણગુરુ અર્જુનને સમજાવે છે, કે જ્ઞાનીની દૃષ્ટિએ વિષયો કેવા છે ? એમાંથી આપણને વૈરાગ્યની મૌલિક દષ્ટિ સાંપડે છે.
ये हि संस्पर्शजा भोगा दुःखयोनय एव ते ।
આયંતવંત: જાતેય ન તેવુ રમતે યુઘઃ || ૨૨ || વિષયજન્ય ભોગો જે, તે જ છે મૂળ દુઃખનાં;
આદિ ને અંતવાળા તે, તેમાં જ્ઞાની ન રાચતા. ૨૨
કૌંતેય ! (બહારના બધા ભોગો એટલે કે) વિષયથી ઊપજતા ભોગો એ દુઃખનાં જ મૂળ છે. (કારણ કે અનાદિ અનંત નથી કે જેથી સુખ આપી શકે ઊલટા) તે આદિ અને અંત સહિત હોઈને (પ્રથમ ભ્રમજનક સુખ ક્ષણભર આપી અંતે તો મહાદુઃખદાયક જ બને છે. આવી ઊંડી વિચારસરણીને લીધે) જ્ઞાની પુરુષ એમાં
રાચતા નથી.
નોંધ : ઊંડા અને વ્યાપક વિચારની ખામીને લીધે જ બાહ્ય પદાર્થો પર કે અન્ય વ્યકિતઓમાં રાગ થઈ જાય છે. વૈરાગ્ય માટે તલસ્પર્શી વિચાર જેવું એકે મહાસાધન નથી. જ્ઞાની જનો હમેશાં એટલું બરાબર જાણે છે કે "જે ક્ષણિક સુખ આપે છે, તે અંતે દુ:ખની ખાઈમાં જ ધકેલે છે.” આટલું હાડથી જાણ્યા પછી કયો
