________________
૨ ૫૪
ગીતા દર્શન
બુદ્ધિવાળો, પ્રિય પામીને હરખાતો નથી તેમ અપ્રિય પામીને અકળાતો નથી.
નોંધ : આનો અર્થ એ કે દેહધારી માત્રને પ્રિયાપ્રિયના યોગો તો ડગલે પગલે ઊભા થવાના. પ્રિયાપ્રિય વિશેષણ દેહદષ્ટિએ છે. આત્માને તો પ્રિય શું અને અપ્રિય શું? પણ દેહધારી આત્માને તો પ્રિય-અપ્રિય દેહદષ્ટિએ સંભવવાનું, એટલે ઉપયોગ રાખી પ્રિયયોગે ન છકી જવું, તેમ અપ્રિયયોગે ન આકળા, ઉતાવળા થવું. આવી સ્થિતિ અખતરાઓ કર્યા વિના પામી શકાતી નથી. માટે જ અભ્યાસ અને વૈરાગ્યની શ્રીકૃષ્ણગુરુએ આગળ જતાં જરૂરિયાત બતાવી છે.
बाह्यस्पर्शेष्वसकात्मा विंदत्यात्मनि यत्सुखम् । स ब्रह्मयोगयुक्तात्मा सुखमक्षच्यमश्नुते ।। २१ ।। બાહ્ય અર્થે અનાસકત, માણે જે સુખ આત્મમાં;
તે નિત્ય સુખને માણે, બ્રહ્મયોગથી યુકત એ. ૨૧ (પરંતપ ! કેટલાક લોકો એમ માને છે કે ભોગોને ભોગવ્યા વિના તૃપ્તિ નથી થતી અને ત્યાં લગી ભોગ ત્યાગના માર્ગમાં પ્રત્યાઘાતો સંભવે છે. આ કથન જે રીતે તેઓ કહે છે, તે રીતે બરાબર નથી. એ વાકયને ફેરવીને આ રીતે મુકાય તો તેમાં હરક્ત નથી; "તિરસ્કાર વૃત્તિને જ મોખરે રાખી જેઓ ભોગત્યાગ કરે છે, તે ત્યાગમાં જ્ઞાનમય વૈરાગ્ય હોવાનો બહુ ઓછો સંભવ હોઈને એ ત્યાગ પતનદાયક બને છે. પણ જેઓ સમજપૂર્વક ત્યાગદષ્ટિથી અનિવાર્ય ખાનપાનાદિ ક્રિયા કરે છે, તે ઝટ તરી જાય છે.”
આ દષ્ટિએ જોતાં આવા ત્યાગદષ્ટિવાળા સંયમીને આખરે પણ અનાસકત દશા થઈ જાય છે, પરંતુ હું જે અહીં કહેવા માગું છું, તે સ્થિતિનો દરજ્જો મહત્ત્વનો છે. પાર્થ !) ત્યાગમાર્ગે ખૂબખૂબ આગળ વધેલો પુરુષ વિષયોમાં અનાસકત થઈને આત્મામાં ઊંડો ઊતરીને જે સુખ માણી રહ્યો છે, (તે સુખ નિત્ય રહેનારું અને કિંમતી હોય છે, પણ) એવા જ નિત્ય સુખને ઉપર કહેલા (નિર્દોષ સમત્વરૂપી) બ્રહ્મ સાથે જોડાયેલો યોગી પણ જાણી શકે છે.
નોંધઃ ત્યાગના માર્ગે જઈને ખરા આત્માર્થી પુરુષો અંતર્મુખ થઈને આત્મસુખ મેળવે છે. એમ કહીને શ્રીકૃષ્ણગુરુ એમ બતાવવા માગે છે કે જેઓ સ્થૂળ ભોગોને જ સુખદાયક માની લે છે એ મહાભ્રમ છે. સ્થૂળ ભોગો જ સુખનાં કારણ હોય તો ઘણા રોગીને મિષ્ટાન્ન જોતાં જ અભાવ કેમ થાય? ખરી વાત તો એ છે કે સ્થૂળભોગો સુખનાં નિમિત્ત બને છે, તેમાં આત્માનો પડછાયો હોય છે.
