________________
અધ્યાય પાંચમો
૨૪૩
વિષે જૈનસૂત્રોએ ઘણી જ ઝીણવટથી વિચાર્યું છે.
હવે પ્રશ્ન એ થાય છે કે, આ રીતે ઊંડાણથી જોતાં જો આત્માનો મૂળ સ્વભાવ જ અર્તાપણાનો છે, તો પછી કેટલાક સાધકો ઈશ્વરને ગતર્તા માને છે તેનું શું? હવે શ્રીકૃષ્ણગુરુ એ વિષે કહે છેઃ
न कतृत्वं न कर्माणि लोकस्य सृजति प्रभुः । न कर्मफलसंयोगं स्वभावस्तु प्रवर्तते ॥ १४ ॥ પ્રભુ કતૃત્વ ના સર્જે, ન કર્મ લોકનાં વળી;
તે ન કર્મફળો યોજે, સ્વભાવે સૌ પ્રવર્તતું. ૧૪ (અહો પાર્થ ! તું ન ભૂલીશ કે જગતુકર્તા કોઈ બીજો ઈશ્વર છે. હા, પરમાત્મપદ જરૂર છે, પરંતુ તે કંઈ સૃષ્ટિકર્તા તરીકે ભાગ ભજવતું નથી. કર્મોનું સર્જને પણ એને હાથ નથી. કર્મોના ફળોનો યોગ કરાવનાર પણ તે નથી, તો પછી આ બધું સૃષ્ટિયંત્ર શાથી ચાલતું હશે એવી તને કદાચ શંકા થશે. તો હું કહું છું તે સાંભળ) પ્રભુ, લોકના કર્તા નથી તેમ લોકનાં કર્મના સર્જનહાર પણ નથી અને વળી કર્મફળના યોજનાર પણ નથી; માત્ર જે કંઈ સૃષ્ટિયંત્ર ચાલે છે, તે બધું સ્વભાવે (એટલે કે પોતપોતાના ધર્મ-નિયમ પ્રમાણે) પ્રવર્તી રહ્યું છે.
નોંધ : શ્રીકૃષ્ણગુરુ એકાએક આ વાત અહીં કેમ લાવ્યા એ વિષે પાઠકને કદાચ સંશય થશે. પરંતુ આ વાત વેળાસરની છે. આપણે એ તો અત્યારલગી જોતા જ રહ્યા છીએ કે અર્જુનનો પૂર્વગ્રહ કર્મત્યાગ તરફ હતો, જ્યારે કર્મત્યાગને ઓઠે અર્જુનની કાયરતા અને વૈરાગ્યને ઓઠે અર્જુનનો મોહ શ્રીકૃષ્ણજી જોઈ રહ્યા હતા, એટલે અર્જુનને કર્મયોગને માર્ગે જ તેઓ વાળવા ઈચ્છતા હતા. અર્જુનની
જ્યારે એવી શંકા થઈ હશે કે, ઈશ્વરની ઈચ્છા વિના પાંદડું પણ હાલતું નથી, તો મારી કર્મત્યાગ તરફની રુચિમાં પણ હાલતું નથી, તો મારી કર્મત્યાગ તરફની રુચિમાં પણ શું એની ઈચ્છા નહિ હોય? આવો ભ્રમ તો ઘણા બુદ્ધિમાન સાધકોમાં વારંવાર થાય છે. એ પોતાની ભૂલ ઈશ્વરને નામે ચડાવે છે અને પોતાની જીતનો પોતે ગર્વ લે છે. એક ઠેકાણે "હા ! ઈશ્વર કેવો અન્યાયી છે ! આટલું બધું સંકટ આપે છે!” એમ કહે છે અને બીજો ઠેકાણે "હું કરું, આ મેં કર્યું" એમ બોલે છે.
