________________
અધ્યાય પાંચમો
૨૩૭
મેળવ્યા પછી જે પ્રવૃત્તિ થાય છે, તે પ્રવૃત્તિમાં લેપ નથી હોતો. વ્યાવહારિક ભાષામાં કહીએ તો ત્યાં ખોટી હઠ નથી હોતી, અને જ્યાં હઠ નથી ત્યાં હૃદ્ધ પણ ન હોય, તેમ બંધન પણ ન હોય, તે દેખીતું જ છે.
આ ઉપરથી એટલું સહેજે સમજાયું કે શ્રીકૃષ્ણમુખથી જે યોગ વિશે કહેવાય છે, તે યોગમાં એટલી તાકાત છે કે તે હૃદયને પવિત્ર બનાવે છે અને મન તથા ઈન્દ્રિયોના વિજયમાં કારગત થાય છે. વળી આનું પરિણામ એ પણ આવે છે કે સર્વ ભૂતોનો આત્મા પોતાના આત્મા જેવો જ સમજાય છે. જે પોતાના આત્મા જેવો જ સહુનો આત્મા સમજે, તેનાથી એક ઉપર રાગ અને બીજા પર દ્વેષ રખાય જ શી રીતે? તેનાથી વિકારોને અધીન થવાય જ શી રીતે?
આમ એક પછી એક સંસાર બંધનની પ્રવૃત્તિઓ ઘટતી જશે અને બાકીની જે પ્રવૃત્તિઓ રહેશે તે આત્મહિતને બાધક નહિ થાય, બલકે બહુધા જગકલ્યાણકારી જ નીવડશે.
હવે શ્રીકૃષ્ણગુરુ આવી પ્રવૃત્તિઓનો આકાર અને પ્રવૃત્તિઓ પાછળના આશયની કલ્પના અહીં ખડી કરે છે :
नँव किंचित्करोमीति युक्तो मन्येत तत्त्ववित् । पश्यन्शृण्वन्स्पृशजिधन्नश्नन्गच्छन्स्वपन्श्वसन् ।। ८ ।। प्रलपन्विसृजन्गृह्यन्नुन्मिपन्निमिषन्नपि । इन्द्रियाणीद्रियार्थेषु वर्तंत इति धारयन् ।।९।। ब्रह्मण्याधाय कर्माणि संगं त्यक्त्वा करोति यः ।। लिप्यते न स पार्पन पद्मपत्रमिवांभसा ॥ १० ॥ સૂતાં જોતાં જતાં ખાતાં, રસ્પર્શતાં સૂતાં તઘા; વદતાં તજતાં લેતાં, આંખો મીંચી ઉઘાડતાં. ૮ સૂંઘતાં શ્વાસ લેતાંય, ન કરું એમ માનતો; અર્થોમાં ઈન્દ્રિયો વર્તે, ઘારે તત્ત્વજ્ઞ યુકત તો. ૯ બ્રહ્મટેકે કરે કર્મો, પણ જે સંગને તજી;
જળ કમળની જેમ, લપાતો તે ન પાપથી. ૧૦ (પ્રિય ભારત !) તત્ત્વનો જાણકાર યોગી જતો હોય, સૂણાતો હોય, અડતો હોય, સૂંઘતો હોય, ખાતો હોય, તો હોય, સૂતો હોય, શ્વાસ લેતો હોય, બોલતો
