________________
૨૩૬
ગીતા દર્શન
સંગ સાથે જોડાઈ ને પણ નિર્લેપ રહેવાની કળા સાધ્યા વિના છૂટકો નથી” એ વાતને ન ભૂલવી જોઈએ. તો જ એ સંગપરિત્યાગ લ્યાણકારી બને. આ રીતે જોતાં સંન્યાસમાં પણ પ્રથમ તો કર્મયોગનું લક્ષ્ય રાખવું જરૂરી છે, અને સંન્યાસમાં પીઢ થયા પછી કર્મયોગથી જોડાવું જરૂરી છે. આમ ક્રમપૂર્વક સાવધાનીથી કામ લેતાં જલદી મોક્ષ મળે છે, તેમ પોતાના નિમિત્તે જગતનું પણ મહાકલ્યાણ થાય છે. વિશ્વમાં એવા પરમ પુરુષોનો સહુ કોઈ આદર્શ લઈને આગળ ઘપી શકે છે. દા.ત. ભગવાન મહાવીરે ગૃહસ્થાશ્રમમાં જ ત્યાગપ્રેમી ભાવના કેળવી લીધી હતી. અને સંન્યાસ લીધા પછી કર્મયોગથી જોડાઈને જગતનો અનુભવ અખતરાઓ કરીને લઈ રહ્યા હતા. પરિણામે પોતાની અહિંસા સફળ થયેલી જોઈ, ત્યારે જલદી મોક્ષ તો પામ્યા જ, પરંતુ જ્યાં લગી વિશ્વમાં રહ્યા, ત્યાં લગી પણ જાતને દોરનાર મહાપુરુષ તરીકે રહ્યા. હવે "સાંપ્ય અને યોગ બંને જુદા છે કે નહિ” એ વિષે વધુ કહેવાનું રહેતું નથી.
योगयुक्तो विशुद्वात्मा विजितात्मा जितेंद्रियः । सर्वभूतात्मभूतात्मा कुर्वन्नपि न लिप्यते ॥ ७ ॥ પોતા જેવાં ગણ્યાં ભૂતો, ને ત્યાં મન-ઈન્દ્રિયો;
કર્મયોગી વિશુદ્ધાત્મા, ન લેપાય કર્યા છતાં. ૭ (પ્રિય ધનંજય! હું જે કહું છું, તે જાતનો) યોગ જેણે સાધ્યો છે તેનો આત્મા વિશુદ્ધ-પવિત્ર બની જાય છે, અને તેથી તે મનોમય આત્માને અને ઈન્દ્રિયોને જીતી લે છે (કારણ કે, મૌલિક આત્માનાં એને દર્શન થાય છે, આત્મભાવની શકિતમાં એનો વિશ્વાસ ઊપજે છે, આથી મન અને ઈન્દ્રિયો સહેજે જીતી શકાય છે.) અને (એમ કમેક્રમે આગળ વધતાં) સર્વ ભૂતોમાં રહેલા આત્મા વચ્ચે અને પોતામાં વસી રહેલા આત્મા વચ્ચે એને ભેદ નથી ભાસતો. એટલે કે તે પોતાના આત્મારૂપે જ સૌનો આત્મા પેખે છે. (આવી દશા સહજ થવાથી) તે ક્રિયા કરવા છતાં કર્મથી લપાતો નથી.
નોંધ : આ શ્લોક ખૂબ મહત્ત્વનો છે. શ્રીકૃષ્ણગુરુએ અહીં બે પ્રકારના આત્મા બતાવ્યા. મૂળે તો આત્મા એક જ છે, પરંતુ દશાભેદે એના ભેદ પડે છે, તે જૈનસૂત્રોની પરિભાષામાં તો આપણે સમજી આવ્યા છીએ. એ પ્રમાણે જૈનસૂત્રોની પરિભાષામાં કહીએ “વિશુદ્ધSSત્મા' એટલે “અંતરાત્મા' લઈ શકાય અને ‘વિવિISSમા' તે 'બહિરાત્મા' રૂપે સમજી શકાય. બહિરાત્માનો વિજય
