________________
૨૨૮
ગીતાદર્શન
ખરો કૃષ્ણરૂપી આ દેહ નથી, પણ દેહમાં રહેલો આત્મા છે. એને નથી રૂપ કે નથી નામ.”
- "એવા અરૂપી આત્માને જ સીધા ભજનારા લોકો બહુ જૂજ હોય છે, પણ કેટલાક બીજી રીતે પણ ભજે છે. જેઓ જે ભાવથી ભજે, તેમને તેમની ભાવના પ્રમાણે તેવું ફળ મળે, એ વાત નક્કી છે. કેટલાક કર્મસિદ્ધિના ધ્યેય મને ભજે છે, જ્યારે કેટલાક કર્મફળની સ્પૃહા રાખ્યા વગર આત્માને જ ભજે છે. હું પોતે શ્રીકૃષ્ણ નામનો દેહધારી છું, એટલે કર્મો કર્યા કરું છું. છતાં કર્મફળમાં મારી લાલસા ન હોવાથી કર્મોનો લેપ મને લાગતો નથી. એથી જ કર્મ કરું છું. માટે કર્તા ભલે ગણાઉં, છતાં કર્મનો લેપ ન લાગવાથી મારો અકર્તાપણાનો (નિરભિમાનપણાનો) જે મૂળ ગુણ છે, તે પણ ટળતો જ નથી. કેવી મઝાની વાત ! આ રીતે વર્ણાશ્રમના ગુણ અને કર્મ પ્રમાણે હું વ્યવસ્થાકાર હોવા છતાં મને બંધનકર કશું થતું નથી. જેવી રીતે આ ન્યાય મને લાગુ પડે છે, તેવી રીતે બીજાને પણ લાગુ પડે છે. એમ જાણીને ઘણા મુમુક્ષુઓએ કર્મયોગ આચર્યો છે. અને તારી ભૂમિકા પણ એવી જ છે કે તારે પણ એ આચરવો જ જોઈએ.
"હા, તારી મૂંઝવણ હું જાણું છું. કયું કર્મ કરવા યોગ્ય, કયું કર્મ માત્ર જાણીને અનુભવમાં રાખવા યોગ્ય અને કયું કર્મ છોડવા યોગ્ય છે, તે કળી કાઢવું ભારે દુર્ઘટ કાર્ય છે.
"પરંતુ ભાઈ ! તેમાં જ તો ખરા જ્ઞાનની કસોટી છે ને? જ્ઞાનીજનોને પણ આરંભનાં કામો ન છૂટકે ઘણીવાર કરવાં પડે છે, પણ તેઓ પોતાનો અભિમાન ભર્યો સંકલ્પ કે કામના રાખ્યા વગર જ કામો કરે છે, તેથી એમની પ્રવૃત્તિ કે નિવૃત્તિ, હેતુશુન્ય લક્ષ્યશૂન્ય હોતી જ નથી. તેઓ આત્માનો દોર ચૂકતા જ નથી. બોલ, હવે એને આસક્તિ શાની હોય? અને આસકિત ન હોય તો અસંતોષ કે બંધન પણ શાનું હોય? અને એમ હોય તો પછી કર્મ કરવા છતાં તે ખરેખર અકર્તા જ છે. અજ્ઞાનીની દશા એના કરતાં સાવ ઊલટી જ હોય છે. જ્ઞાની કોઈની આશા પર જીવતો નથી, જ્યારે અજ્ઞાની તો બિચારો આશાનો જ ગુલામ હોય છે. જ્ઞાનીને મમતા ભર્યો પરિગ્રહ નથી હોતો, અજ્ઞાની તો ફાટેલી ગોદડીમાં પણ જગતની મમતા રાખીને બેઠો હોય છે. (જૈનસૂત્રોમાં આવેલું મુખ્યણ શેઠનું
