________________
૨૨૪
ગીતાદર્શન
બને જોઈએ. જૈનસૂત્રોમાં સમકિત શબ્દ વપરાય છે. એ શબ્દ સમતા અને જ્ઞાન બન્નેનો સૂચક છે. ક્ષાયિક સમક્તિવાળો નવાં ગાઢ બંધનકર કર્મો ન કરતો હોઈને, એને નવાં ગાઢ બંધનકર કર્મો બંધાતાં નથી. અને તેથી એનો મોક્ષ વધુમાં વધુ ત્રીજે ભવે થાય જ છે. એવી જૈનસૂત્રોની સાખ છે.
तस्मादज्ञानसंभूतं हृत्स्थं ज्ञानासिनात्मनः । छित्वैनं संशयं योगमातिष्ठोत्तिष्ठ भारत ।। ४२ ।। તો આ ઉરે રહ્યા તારા, અજ્ઞાનજન્ય સંશયો;
છેદીને જ્ઞાનના પગે, યોગે થા સ્થિર ઊઠ તું. ૪૨ માટે હે ભારત ! (તને પણ એ જ રીતે હું કહું છું કે, તારા હૃદયમાં જે સંશય રહેલા છે, તે વાસ્તવિક) જ્ઞાનના અભાવે જ જન્મેલા છે, માટે જ્ઞાનરૂપી તલવારથી તે સંશયને છેદીને ઊઠ, યોગમાં સ્થિર થઈ જા.
નોંધ : અહીં શ્રીકૃષ્ણગુરુએ હૃદયમાં રહેલા” એવા સંશયો કહ્યા, તે એટલા માટે કે જે સંશયો હૃદયમાં ઘર ઘાલીને રહે છે, તે જ ભયંકર છે; બીજા નહિ. હૃદયમાં રહેલા સંશયોને પરિણામે જ આત્મામાં કે પ્રભુમાં અશ્રદ્ધા જન્મે છે, કે જે ૪૦મા શ્લોકમાં કહી અજ્ઞાન જ એવા જટિલ સંશયોનું જનક છે. માટે અહીં અર્જુનને કહ્યું કે જ્ઞાનરૂપી સમશેરથી, એવા અજ્ઞાનજન્ય સંશયોને છેદી નાખ. આથી એ પણ ફલિત થયું કે શ્રીકૃષ્ણગુરુજી શસ્ત્રસરંજામને લેશ પણ સ્થાન આપવા માગતા નથી. વળી તેઓ શ્રી અર્જુનને ઊઠ, ઊભો થા, એમ કહીને સાચા પુરુષાર્થનો માર્ગ બતાવે છે. પણ કયે માર્ગે પુરુષાર્થ ખેડવો, એનો જવાબ પણ પોતે આપે છે. તે કહે છે કે યોગમાં સ્થિર થવું, એ જ ખરો પુરુષાર્થ. પણ ગીતાનો યોગ, માત્ર અમુક પ્રકારનાં આસન વાળીને જંગલ કિંવા વસતિથી દૂર પડી રહેવું, એટલામાં જ પૂરો થતો નથી. ગીતાનો યોગ એટલે આત્મલક્ષ્ય. સારાંશ કે એ અર્જુનને ઉદેશીને, સાધકમાત્રને ગીતાજી એમ કહેવા માગે છે કે આત્મલક્ષ્યમાં મનને સ્થિર કરીને, જે કંઈ સહજ આવી પડે તે ક્રિયા કરો. નિવૃત્તિ ને પ્રમાદ ન પોષો, તેમ ત્યાગના સ્વાંગ નીચે અનિષ્ટને ફૂલવાફાલવા ન દો. એમ ગીતાશાસ્ત્રનો જ્ઞાનકર્મની વ્યવસ્થા રૂપ ગોથો અધ્યાય સમાપ્ત થયો.
ॐ तत्सदिति श्रीमद्भगवद्गीतासूपनिषत्सु ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे श्रीकृष्णार्जुन संवादे कर्मब्रह्मार्पणयोगो नाम चर्थोऽध्यायः ।। ४ ।।
