________________
૨૨૨
ગીતાદર્શન
ખપ પડે છે. શ્રદ્ધા આવી કે તર્કોનું જોર નરમ પડ્યું જ સમજવું. ખોટા વિચારો, ખોટી કલ્પનાઓ અને ખોટા તર્કો એ ખરી વસ્તુને સમજવા દેતાં જ નથી. આમ હોવાથી જ્ઞાન ઉપર પડદો પડે છે, અને અજ્ઞાન આવ્યું એટલે આપદાઓ ચોમેરથી આવીને વીંટળાઈ વળવાની; એમ હવે ગુરુદેવ ભાખે છેઃ
अज्ञश्चाअहधानश्च संशयात्मा विनश्यति । नायं लोकोऽस्ति न परो न सुखं संशयात्मनः ॥ ४० ॥ ને અજ્ઞાની અશ્રદ્ધાળુ, સંશયાત્મા મરે અને;
ના પરલોક આ લોક, ન સુખ સંશયાત્મને. ૪૦ (હે ભારત ! જે અજ્ઞાની અને શ્રદ્ધારહિત હોય છે, એનો આત્મા સંશયવાન બની જાય છે અને તેથી) અજ્ઞાની અને અશ્રદ્ધાળુ પુરુષ સંશયાત્મા બની જઈને (આપોઆપ) વિનાશ નોતરે છે. તેને માટે નથી આ લોક કે નથી પરલોક. એવા સંશયવાનને સુખ તો હોય જ શાનું?) મળતું જ નથી.
નોંધઃ શ્રીકૃષ્ણગુરુએ અગાઉના શ્લોકમાં જેમ શ્રદ્ધાળુનો ઉદ્ધાર સમજાવ્યો, તેમ અહીં અશ્રદ્ધાળુનો અધઃપાત સમજાવ્યો છે. અજ્ઞાન એ અશ્રદ્ધાનું મૂળ છે. અશ્રદ્ધા આવી કે આત્મામાં સંશય પેઠો. આનું જ નામ ખરી નાસ્તિકતા. એક જિજ્ઞાસુ શંકા ઉઠાવે છે અને જેના આત્મામાં સંશય પેઠો છે એવો નાસ્તિક શંકા ઉઠાવે એ બે વચ્ચે આસમાન જમીન જેટલું અંતર છે. કારણ કે આવા શંકાશીલમાં જિજ્ઞાસીનું તત્ત્વ જ હોતું નથી. જૈનસૂત્રોમાં આવા સંશયાત્માને અગાઉ કહી ગયા, તેમ અભવીની કોટીમાં મૂકીને એમ સમજાવ્યું છે કે એવા અભવીમાં જ્યાં લગી અભવીપણું કે, ત્યાં લગી તેનો મોક્ષ સંભવતો નથી. વાત પણ ખરી જ છે.
જેમ સંશયાત્માને માટે મોક્ષમાર્ગ દોહ્યલો છે, તેમ તેને માટે આ લોકમાં કે પરલોકમાં કયાંય સ્થાન નથી. કોઈ એમ કહે કે આ લોકમાં કે પરલોકમાં સ્થાન તો મહાયોગીનું પણ નથી હોતું. વાત ઉપલક રીતે જોતાં ખરી છે, પરંતુ મહાયોગીને તો ખરેખરું આત્મીય સુખ હોય છે, જ્યારે સંશયાત્માને પોતાનું સુખ પણ નથી હોતું. અને ખરી રીતે તો જેને અંતરનું સુખ જડ્યું છે, એનો બધે ઠેકાણે વિજય હોય જ છે. એ જંગલમાં બેઠો હોય કે વસતિમાં વસતો હોય, લોકોના હૃદયમાં એવા પુરુષનું સ્થાન નિશ્ચિત જ છે.
પણ પળે પળે જે શંકાશીલ છે, તેનું સ્થાન કયાંય નથી. એ હમેશાં ચિંતાતુર પણ હોવાનો જ.
