________________
અઘ્યાય ચોથો
સમાઈ જાય છે, અને જ્ઞાનમાં સધળી અને પૂરેપૂરી રીતે ક્રિયામાત્ર સમાઈ જાય છે.” આનો અર્થ એ થયો કે જે સાધન, આત્મા ભણી લઈ જાય એ જ ખરું સાધન. અને એ ખરાં સાધનોમાં પણ વિવેક જોઈએ. વિવેક ન હોય તો ખરાં સાધન પણ બંધનરૂપ થાય અને વિવેક હોય તો ખરાં સાધન ક્રિયા તો આપોઆપ આવે.
૨૧૭
આ શ્લોકમાંના 'બ્રહ્મમુખનો અર્થ ટીકાકારો 'વેદ' કરે છે અને એ પરથી એવો અર્થ કાઢે છે કે, "વેદમાં જે યજ્ઞો વર્ણવાયા છે, તે બધા કર્મ થકી જન્મે છે; કર્મ વિના જન્મતા નથી. આવું જાણ્યા પછી હું છૂટી જઈશ.” અમારા નમ્ર મત પ્રમાણે શ્રીકૃષ્ણગુરુ બ્રહ્મ એટલે કે આત્મા સાથે અહીં યજ્ઞનો અને યજ્ઞ સાથે ક્રિયાનો અને એ ક્રિયામાં પણ જ્ઞાનમય ક્રિયાનો ખ્યાલ અર્જુનને આપવા માગે છે. મીમાંસકનાં કર્મકાંડનો અને વેદાંતનો જ્ઞાનનો મર્મ ઉકેલવા માગે છે. અને એથી જ એ આવું જ્ઞાન શાથી મળે એનાં સાધનો બતાવે છે :
तद्विद्धि प्रणिपातेन परिप्रश्नेन
सेवया I
I
|| રૂપ ||
उपदेक्ष्यंति ते ज्ञानं ज्ञानिनस्तत्वदर्शिनः ॥ ३४ ॥ यज्ज्ञात्वा न पुनर्मोहमेवं यास्यसि पांडव येन भूतान्यशेषेण द्रक्ष्यस्यात्मन्यथो मयि પ્રણામે, પ્રશ્ન દ્વારા તું, સેવાથી જાણ જ્ઞાન તે; તત્ત્વદ્રષ્ટા જ જ્ઞાનીઓ, બોધશે જ્ઞાન તે તને. ૩૪ જે જાણી તું ફરી મોહ, નહિ પામીશ પાંડવ ! તેથી પેખીશ સૌ ભૂતો, પોતામાં મુજમાં વળી. ૩૫
(હે પાર્થ ! નમીને, વારંવાર પૂછીને અને સેવા દ્વારા તું તે જ્ઞાન (જાણી શકીશ, માટે જ્ઞાનીઓને નમીને, વારંવાર પ્રશ્ન પૂછીને અને સેવા કરીને તે જ્ઞાન)જાણી લે. એ રીતે વર્તવાની તત્ત્વદ્રષ્ટા તને બોધ આપશે. (આવા બોધમય જ્ઞાનથી) તું હે પાણ્ડવ ! (આજે જે મોહમાં ફસાયો છે, તેવો) મોહ નહિ પામે. (અને મોહ જો નહિ પામે તો) તેથી કરીને સમગ્ર ભૂતોને (તું) પોતા વિષે અને (એ જ પ્રકારે) મારા વિષે પણ (યથાર્થ) જોઈ શકીશ.
નોંધ : "જ્ઞાનવાળી ક્રિયાથી મોહ ટળે છે, અને મોહ ગયા પછી સર્વ-સંપૂર્ણજ્ઞાન આપોઆપ પ્રગટ થાય છે. આનું નામ તે સર્વજ્ઞતા. જે એકને જાણે છે, તે
