________________
૨૧૦
ગીતાદર્શન
(પાર્થ ! તારી શંકા ખરી છે, કેટલાક નિર્ગુણનું અવલંબન લે છે અને કેટલાક દૈવી સત્ત્વોને ઉદ્દેશીને ઉપાસના કરતા હોય છે, મેં અગાઉ કહ્યું તેમ કેટલાક દેવયજ્ઞના ઉપાસકો કોઈ લૌકિક કામનાથી દૈવયજ્ઞ ઉપાસતા હોય છે. અને) કેટલાક યોગીઓ (નિર્ગુણ : પ્રભુને સીધી રીતે ન ઉપાસતાં) દેવને પૂજે છે (એટલે કે દેવ દ્વારા પ્રભુને ભજે છે) જયારે બીજા વળી બ્રહ્મરૂપી અગ્નિમાં યજ્ઞથી જ યજ્ઞને હોમે છે.
ન
નોધ : ગીતાકારયજ્ઞને સ્વીકારે છે, પણ એ એના રૂઢ અર્થને બદલે લાક્ષણિક અર્થ બતાવી એનું પ્રતિપાદન કરે છે. અહીં દેવયજ્ઞ અને બ્રહ્મયજ્ઞ એમ યજ્ઞના બે ભેદ પાડી બતાવ્યા. બ્રહ્મયજ્ઞમાં તો અગ્નિ, હવિ, અર્પણ કરવાની ક્રિયા વગેરે બધું બ્રહ્મમય જ હોય છે એ વાત ગયા શ્લોકમાં કરી હતી. અહીં એ કહ્યું કે એવો યજ્ઞ, યજ્ઞથી જ હોમાય છે. એમ કહેવાનો આશય એ છે કે બ્રહ્મરૂપી યજ્ઞમાં એકતા સળંગ હોય છે. ત્યાં હોમનાર પણ તે અને હોમવાનું પણ તે જ. પણ દૈવયજ્ઞમાં જરૂર ભેદ પડે છે. એમ છતાં અગાઉ કહ્યું હતું તેમ જેનું લક્ષ્ય બ્રહ્મ તરફ છે, તે દૈવયજ્ઞનો ઉપાસક હોય તોય આખરે બ્રહ્મને પામે છે.
શ્રી ઉત્તરાધ્યયન સૂત્રના પચીસમા અધ્યયનમાં જૈન દૃષ્ટિએ યજ્ઞની બીના આવે છે, ત્યાં,પણ ઉપર શ્લોકાંક ૨૪-૨૫ માં જે ચોખવટ કરી છે, તેવી જ ચોખવટ છે. જૈનસૂત્રોની દષ્ટિએ દ્રવ્યયજ્ઞ અને ભાવયજ્ઞનું લક્ષ્ય હોય તો જ તે સાર્થક છે, નહિ તો કશો અર્થ સરતો નથી; (૨) દ્રવ્યયજ્ઞ કરતાં ભાવયજ્ઞ ઉત્તમ જ છે. શ્રીકૃષ્ણ ગુરુ દ્રવ્યયજ્ઞને તો દ્રવ્યયજ્ઞ કહે છે, પણ ભાવયક્ષને જ્ઞાનયજ્ઞ તરીકે ઓળખાવે છે.
હવે ગીતાનો દ્રવ્યયજ્ઞ પણ ધી કે પદાર્થોને હોમવાનો યજ્ઞ નહિ, પણ વિષયાદિને હોમવાનો યજ્ઞ છે એમ શ્રીકૃષ્ણગુરુ કહેવા માગે છે ઃ
श्रोत्रादीनीन्द्रियाण्वन्ये संयमाग्निषु जुह्वति शब्दादीन्विषयानन्य इंद्रियाग्निषु जुह्वति सर्वाणीन्द्रियकर्माणि प्राणकर्माणि चापरे आत्मसंयमयोगाग्नौ जुहत्ति ज्ञानदीपिते द्रव्ययज्ञास्तपोयज्ञा योगयज्ञास्तथापरे
स्वाध्यायज्ञानयज्ञाश्च यतयः संशितव्रताः
!! ૨૬ |
1
|| ૭ ||
1
}} ૨૮
