________________
૧૫
પ્રસ્તાવના
શારીરિક નબળાઈમાં વાત, પિત્ત અને કફની અસમતા કારણરૂપ છે, તેમ આધ્યાત્મિક નબળાઈમાં સત્ત્વગુણ, રજોગુણ અને તમોગુણની અસમતા જ કારણરૂપ છે. (અ.૧૪).
સ્વરોદય શાસ્ત્રનું મુખ્ય કેન્દ્ર સમતા છે, પણ પ્રાણાયામ સિદ્ધિથી ઉપજતા લૌકિક ફળની લાલચથી જરૂર વાર્યા છે. (અ.૫, ૨૭-૨૮)
અલંકાર શાસ્ત્રમાં ઉપમાનું મહત્ત્વ છે. ગીતામાં એ ઠેરઠેર આવે છે. (૧૩, ૩૧-૩૨)
રસ શાસ્ત્રમાં શાંત રસ પરમ પ્રધાન છે, તેમ ગીતામાં શાંત રસ પરમ પ્રધાન છે. શાંત રસમાં વીર, રૌદ્ર, અદભુત, કરુણ વગેરે રસ દૂધમાં સાકરની જેમ ભળી ગયા છે. (અ. ૧૧-૧૫) ભાષા દષ્ટિએ તો ગીતાની પ્રસાદ-મધુર-શૈલી અને લાક્ષણિક શૈલીની મહત્તા છે જ, કાવ્યદષ્ટિએ જો કાવ્યનું લક્ષણ રસાત્મક વાકય લઈએ તો તે પણ છે જ. ન્યાયદષ્ટિએ જોઈએ તો ગીતામાં શ્રીકૃષ્ણ ગુરુદેવની દલીલો અને પ્રમાણો સંપૂર્ણ સચોટ છે, એમાં કોણ ના કહેશે? ગણિતશાસ્ત્ર અને કાળજ્ઞાનના વિષયને પણ એમણે છોડ્યો નથી. (અ.૮-૧૭ થી ૨૭) અને ગીતા સ્વયં જ કળા છે. ભોકતા એને ભોગવી શકશે. આમ બધું હોવા છતાં “મથ્યાત્મવિદ્યા વિદ્યાનામ” અધ્યાત્મ વિદ્યા સર્વ વિદ્યાઓમાં ઉત્તમ છે એટલે એ તરફ જ એનો ઝોક છે. ગીતાનો નિચોડ
ગીતાનો સાર સાવ સંપમાં અને એક જ શબ્દમાં કહવો હોય તો તે "ઉપયોગ અથવા જે પરિભાષાની જતના” શબ્દથી કહેવાય. જૈનસૂત્રોમાંનાં કિંમતી અંગસૂત્રોમાંનું એક હાલ ઉપલબ્ધ નથી. તેનું નામ દષ્ટિવાદ છે, ખરે જ ગીતા એક દૃષ્ટિએ તો દષ્ટિવાદ સૂત્ર જ છે. તું આ માર્ગે જઈશ તો તારા માર્ગમાં આટલી મુશ્કેલીઓ અને આટલી સગવડો છે, આ માર્ગે જઈશ તો આટલી સવગડો અને આટલી મુશ્કેલીઓ છે. આટલી શકિતઓ હોય તો આ માર્ગે જા અને એ શકિત ન હોય તો આ માર્ગે જા. બસ અનુભવી સલાહ આપવી એ જ ગીતાનું કામ.
અર્જુનની પ્રકૃતિના પરિચિત હોવાથી શ્રીકૃષ્ણગુરુદેવે કર્મયોગનો માર્ગ બતાવ્યો. અને કર્મયોગની મુશ્કેલી દૂર કરવા માટે કર્મફલનો ત્યાગ અથવા આસકિતત્યાગની દષ્ટિ આપી. કર્મની ભયંકરતાથી ન બી. પણ કર્મ કરવા
