________________
૨૦૮
ગીતાદર્શન
કર્મ શિથિલ હોઈને નિરાની ક્રિયા દ્વારા ઓગળી જાય છે; ખરી પડે છે. જૈનસૂત્રો કહે છે : 'બંધનો મુખ્ય આધાર પરિણામ (મનની માઠી ઈચ્છામાં આત્માનું જોડાણ) ઉપર છે.” એ વાતનો મેળ પણ મળી રહે છે.
આ ચારે શ્લોકનો સારાંશ આ છે: "જ્યાં કર્મ કર્યા વિના છૂટકો જ નથી ત્યાં કર્મ કરવાથી ડરવા કરતાં કર્મ કરવા છતાં પાપથી કેમ બચી શકાય, એ જ જોવાનું રહે છે. પોતે પુરુષાર્થ કરતો હોવા છતાં જો અભિમાનને વશ ન થાય, તો પણ બંધનથી બચી જવાય, એ વાત સમજી શકાય છે. અભિમાન એ જ પાપનું મૂળ છે, પણ કામનામય સંકલ્પથી વેગળા રહેવાય તો જ અભિમાનથી અળગા રહી શકાય. છતાં ધારો કે અભિમાન ન હોય
ત્યાં પણ અપ્રસન્નતા, અસંતોષ, ઈર્ષા, રાગદ્વેષ આદિ ભયો તો ઊભા જ છે, માટે કર્મફલની લાલસા છોડવી જોઈએ. તો જ સ્વતંત્રતા ટકી શકે, નહિ તો ગરજવંત બનવું પડે ! જેણે કર્મફલની લાલસા છોડી છે, તે કર્મમાં પ્રવર્તે તોય અકર્મી જ ગણાય. કારણ કે કર્મફળ ગમે તે આવે એની એને આશા નથી, મૂચ્છ નથી. એટલે એ શારીરિક, વાચિક કે માનસિક પરિગ્રહની જાળમાં સપડાતો નથી. પોતાના આત્માને તથા ચિત્તને વશ કરી રાખે છે, આથી એ દોષિત ઠરતો નથી. વળી જે સહેજે મળે તેમાં સંતોષ માને છે, કોઈ પર એને ધૃણા, તિરસ્કાર, ઈર્ષ્યા કે મોહ થતાં નથી. એથી એ નિબંધન રહે છે. કદાચ કર્મફળની લાલસા છોડવી પણ અઘરી લાગે તો જ્ઞાન-આત્મધર્મમાં ચિત્તને સ્થિર કરવું. મોહજન્ય સંબંધોનો મન, તન અને વચનથી ત્યાગ કરવો. આમ કરવાથી – સર્વ પરિત્યાગ કરવાથી બંધનકારક કર્મો આપોઆપ છૂટી જશે, પછી જે કંઈ ક્રિયા થશે તે આત્મોન્નતિ માટે જ થશે. એટલે એ આત્મલક્ષ્ય આચરનારનું સઘળું કર્મ આપોઆપ વિલય પામશે."
આસકિતને જીતવાના મુખ્ય બે માર્ગ: (૧) કર્મફળની કામના કિંવા તેવો સંગ તજવો અને (ર) એ બધાં કર્મો યજ્ઞાર્થે આચરવાં. આટલું સમજ્યા પછી ત્રીજા અધ્યાયમાં કહેલ 'નિયતકર્મો' કોને ગણવાં અને આ ચોથા અધ્યાયમાં કર્મના-કર્મ, અકર્મ અને વિક – ત્રણ ભેદને ઓળખી કેમ કર્મો આચરવાં એ શંકાનું પણ સમાધાન થઈ રહે છે.
પરંતુ હવે પ્રશ્ન એ થાય છે કે, યજ્ઞ શું છે? જો કે યજ્ઞ વિષેની વ્યાખ્યા મૂળ અને નોંધમાં અગાઉ વિચારાઈ ગઈ છે; છતાં ફરીથી શ્રીકૃષ્ણગુરુ જ એનો વ્યાપક
