________________
૨૦૬
ગીતાદર્શન
તૃપ્ત સૌ જે મળ્યું તેમાં, ઈર્ષ્યા ને દ્રઢથી પર; સમ સિદ્ધિ-અસિદ્ધિમાં, ન બંધાય કર્યા છતાં. ૨૨ જ્ઞાને જેનું ઠર્યું ચિત્ત, એવા નિઃસંગી મુકતનાં,
યજ્ઞ અર્થે થતાં કર્મો, બધાંય ઓગળી જતાં. ૨ ૩ (અહો કૌતેય ! ક્રિયામાત્રનું ફળ છે જ" એ તારી વાત સાચી છે. પણ ક્રિયા કરવા છતાં એમાં આત્મા પોતે ન ભળે તોય એ ક્રિયાનું ફળ તો મળે છે, પણ આત્મા જે ક્રિયામાં ન ભળ્યો હોય એ ક્રિયાના શુભાશુભ ફળથી આત્માને હર્ષ કે શોક થતો નથી. અને જ્યાં હર્ષ, અને શોક નથી. ત્યાં કરવા છતાં ન કરવાપણું જ છે. ક્રિયા કરવા છતાં આત્મા ન ભળે એવું ક્યારે બને? અથવા આત્મા ભળ્યો છે કે નથી ભળ્યો એની કસોટી શી?" એવું તું પૂછતો હોય તો તેનો ઉત્તર પણ હું આપું છું. પાર્થ !) કર્મફળની આસક્તિ છાંડીને જે હમેશાં તૃપ્ત રહે છે તથા જેને કશાની તમા નથી એટલે કે કશાય પ્રતિબંધ વિનાનો જે નિઃસ્પૃહી છે) તે કર્મમાં (ક્રિયામાં) પ્રવર્તતો દેખાય તોય કશું જ કરતો નથી (એટલે કે એ પાપકર્મથી બંધાતો નથી.).
(કારણ કે પરંતપ ! ફળની ઈચ્છાનો નિરોધ થવાથી એ પોતાના) મનને જિતી લે છે, આશાનો ગુલામ રહેતો નથી. એના સર્વ પરિગ્રહો તકાયેલા હોય છે. આથી માત્ર શારીરિક ક્રિયા કરે છે, પણ તેવું કર્મ કરવા છતાં પાપ લાગતું નથી.
(અર્જુન! તને હજુ કેમ શંકા રહે છે, ભલા !) સહેજે જે કંઈ આવી મળે તેમાં એવો પુરુષ તૃપ્ત રહે છે. ઈર્ષ્યા અને (સુખ-દુ:ખ રાગદ્વેષ આદિ) વંદ્વથી તે પર (એટલે કે છેટો) રહે છે. (સ્થળ જગતમાં) સફળતા મળે કે અફળતા દેખાય તોય (બન્ને સ્થિતિમાં) તટસ્થ રહે છે. તે કર્મ કરવા છતાં બંધાતો નથી.
(અથવા બીજી પરિભાષામાં કહું તો) જેનું ચિત્ત, જ્ઞાનમાં સ્થિર થયું છે અને જે (અંતરંગ અને બહિરંગ બન્ને પ્રકારના) સંગરહિત છે મોહસંબંધથી વેગળો છે અને એમ હોઈને જે મુકત (સ્વાધીન) છે, તેવો પુરુષ યજ્ઞાર્થે (યજ્ઞનો અર્થ ધર્મમય પુરુષાર્થ અથવા ઉપયોગ લઈ શકાય તેવાં) કર્મ આચરે છે, તેથી એનું એ આચરેલું સમગ્ર કર્મ લય પામે છે.
નોંધ : શ્રીકૃષ્ણગુરુએ બીજા અધ્યાયમાં કર્મફળ' તજવાની વાત કરી હતી. પણ અર્જુનને એ માર્ગ પણ અઘરો લાગ્યો, ત્યારે અહીં આ અધ્યાયમાં ગુણસિદ્ધિનું લક્ષ્ય રાખવા માટે કહ્યું. એ ન બને તો એથી પણ એક બીજી સુંદર રીત
