________________
અધ્યાય ચોથો
૨૦૫
ગીતાકારે ટૂંકમાં બહુ કહી દીધું. જ્યારે તમારું મન પ્રવૃત્તિમાર્ગ તરફ ઢળવા લાગે ત્યારે નિવૃત્તિમાર્ગનું ધ્યેય ન ચૂકશો અને જ્યારે ક્રિયાકાંડોથી તમારું મન કંટાળે ત્યારે કંટાળીને એ ન છોડતાં પ્રવૃત્તિમાર્ગનું ખરું રહસ્ય ન ભૂલશો. અને માર્ગ સાપેક્ષ છે. એકનો એકાંત સ્વીકાર કે અસ્વીકાર નથી, પણ એ બે માર્ગ વચ્ચે સમભાવની દાંડી બરાબર રાખવી, એમાં જ જ્ઞાનની ખરી ખૂબી છે. કોઈ પણ જપ, તપ આદિ ક્રિયાનું કે ધ્યાન, મૌન આદિ ક્રિયાનું પણ એ જ ખરું પરિણામ છે. કર્મકૌશલ્યરૂપ યોગ કે જેને વિષે બીજા અધ્યાયમાં અને ત્રીજા અધ્યાયમાં કહેવાયું, તે પણ સમભાવથી જ પ્રાપ્ત થાય છે. આવી રીતે વર્તવાને જૈનસૂત્રોની પરિભાષામાં કહીએ તો "જે કર્મ બંધાય છે, તે શિથિલ બંધવાળાં બંધાતાં હોઈને ખરી પડે છે અને જૂનાં કર્મો પણ વધતાં છેવટે આત્મા સંપૂર્ણ જ્ઞાનમય થઈને પોતાના સહજ સ્વરૂપને પામી જાય છે. અને ભવભ્રમણ ટળી જાય છે. શાસ્ત્રજ્ઞાન, સદ્દગુરનું અવલંબન કે આત્મફુરણાની વફાદારી વગેરેનો પરમ હેતુ આટલો જ છે.” નરસિંહ મહેતાના શબ્દોમાં કહીએ તો જ્યાં લગી આત્મા તત્ત્વચિન્યો નહિ ત્યાં લગી સાધના સર્વ જૂઠી."
(ક્રિયા કરવા છતાં ગીતાની પરિભાષા પ્રમાણે કર્મ કરવા છતાં-અકર્મા-એટલે કે કર્મબંધન રહિત-કેમ રહી શકાય એ વિષે કહે છે :).
त्यक्त्वा कर्मफलासंगं नित्यतृप्तो निराश्रयः । कर्मण्यभिप्रवृतोऽपि नैव किंचित्करोति सः ॥ २० ॥ निराशीर्यतचितात्मा त्यक्तसर्वपरिग्रहः ।। शारीरं केवलं कर्म कुर्वन्नाप्नोति किल्बिषम् ॥ २१ ।। यदृच्छालाभसंतुष्टो द्वंद्वातीतो विमत्सरः । समः सिद्धावसिद्धौ च कृत्वापि न निबद्धयते ॥ २२ ॥ गतसंगस्य मुक्तस्य ज्ञानाऽवस्थितचेतसः । यज्ञायाऽऽचरतः कर्म समग्रं प्रविलीयते ॥ २३ ।। છાંડી કર્મકલાસકિત, નિત્યસંતુષ્ટ નિઃસ્પૃહી; પ્રવર્તે કર્મમાં તોય, તે કશું કરતો નથી. ૨૦ જીત્યું મન તજી આશા, તજ્યાં સર્વ પરિગ્રહો; માત્ર દેહે કરે કર્મ, તેથી પામે ન પાપ તે. ૨૧
