Page Text
________________
અધ્યાય ચોથો
૨૦૭
કામસંકલ્પવર્જેલા, જેના આરંભ છે બધા;
જ્ઞાનારિનથી બળ્યાં કર્મ, તેને જ્ઞાની કહે બુધો. ૧૯ (અર્જુન! હવે તું ઈચ્છીશ કે, "કર્મ, વિકર્મ અને અકર્મનો ભેદ શી રીતે જાણવો?" એ વિષે તાત્ત્વિક રીતે તો હું અગાઉ કહી ગયો છું. અહીં વ્યવહારુ ઢબે કહું છું : "પ્રિય પાર્થ! જો, વિકર્મ પણ શુદ્ધદષ્ટિએ તો ત્યાજ્ય જ છે અને એને ઓળખવામાં શાસ્ત્રદષ્ટિ અને ગુરુવચન બહુ સહાયક છે. જો કે કેટલાંક ત્યાજ્ય-કર્મો તો જગજાહેર હોય છે; પણ એમ છતાં ત્યાં પણ સ્વયં-વિચારની જરૂર તો છે જ. કેટલીકવાર એકને માટે તજવા યોગ્ય કર્મ, બીજાને માટે ત્યાજ્ય હોતું નથી, અને કેટલીકવાર ત્યાજ્ય-કર્મની પ્રવૃત્તિમાં પડેલો દેખાવા છતાં જ્ઞાન-દષ્ટિવાળો પુરુષ એવા કર્મ બંધનના લેપમાં લપાતો નથી. પરંતુ, આવું અપવાદિત સ્થળોએ અને વિરલ પ્રસંગે જ બને છે, એટલે રાજમાર્ગ એ નથી. તેથી ત્યાજ્યકર્મની પ્રવૃત્તિ પ્રાયઃ ત્યાગવા યોગ્ય જ છે, અને એને પારખવામાં હમેશાં મુશ્કેલી પડતી નથી, પણ અકર્મનો અને કર્મનો ભેદ કળી કાઢી, કર્મમાં પ્રવર્તવું એ બહુ જ મુશ્કેલી ભર્યું કામ છે. એનો વ્યવહારુ ઉકેલ એ છે કે, "કર્મમાં અકર્મદષ્ટિ રાખવી અને અકર્મમાં કર્મદષ્ટિ રાખવી.” બીજા શબ્દોમાં કહું તો પ્રવૃત્તિમાં નિવૃત્તિની દષ્ટિ રાખવી, અને નિવૃત્તિમાં પ્રવૃત્તિની દષ્ટિ રાખવી. મધ્યસ્થ જ્ઞાનીઓ એકાંતે ક્રિયાને તજનારાને પ્રવૃત્તિ માર્ગની દષ્ટિ આપે છે અને એકાંતે પ્રવૃત્તિના લક્ષીને નિવૃત્તિમાર્ગની દષ્ટિ આપે છે. મૂળે આત્મા સ્વયં નિષ્ક્રિય છે, પણ એવી સ્વભાવસિદ્ધ નિષ્ક્રિયતા માત્ર શારીરિકાદિ ક્રિયા તજવાથી સધાતી નથી, સમભાવથી જ સધાય છે. હવે તું સમજી શકીશ કે યુદ્ધમાં યોજાવાનું તને હું કહું છું, એમાં મારો હેતુ શો છે ? એ પણ તારે સમજી લેવું કે મારો હેતુ કર્મસિદ્ધિનો પણ નથી. તને કર્મસિદ્ધિ મળે કે ન મળે, તુરત મળે કે પછીથી મળે એ મારે મન ગૌણ વસ્તુ છે, પણ મુખ્ય વસ્તુ તો ગુણસિદ્ધિ છે, અને એવી ગુણસિદ્ધિ કેટલીકવાર કર્મ કરવાના પુરુષાર્થથી થતી હોય છે, તો કેટલીકવાર કર્મત્યાગ કરવાના પુરુષાર્થથી થતી હોય છે, પણ આજે તારે સારુ તો મારો મુખ્ય મુદ્દો કર્મ કરવાના વિષય ઉપર છે. તું કર્મ કરવા છતાં કર્મબદ્ધ ન થાય એ રીતે વર્ત. ભાઈ અને ! હું ખરેખર કહું છું કે, જે કર્મમાં અકર્મ (દષ્ટિથી) જુએ છે અને અકર્મમાં કર્મ (દષ્ટિથી) ભાળે છે,
આ પછીના શ્લોકમાં કર્મમાં અકર્મ અને અકર્મમાં કર્મ એ વિશિષ્ટ અર્થમાં છે, એટલે ત્યાં પ્રવૃત્તિ અને નિવરિ એવો અર્થ લીધો છે, માટે એ અર્થ જોઈને કોઈ વાચક મૂક્વણમાં ન પડે. (કર્મ એટલે અવશ્ય આચરવા યોગ્ય કર્મ, વિકર્મ એટલે શુદ્ધ દષ્ટિના અભાવવાળાં કર્મ. ચકર્મ એટલે અકર્મયવૃતિ વાળું કર્મ.).
| SR No. | 008084 |
| Book Title | Jain Drushtie Gita Darshan Part 1 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Santbal |
| Publisher | Mahavir Sahitya Prakashan Mandir Ahmedabad |
| Publication Year | 1995 |
| Total Pages | 344 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati, Philosophy, & Religion |
| File Size | 19 MB |