________________
અધ્યાય ચોથો
૨૦૧
સાધનને પણ ગૌણ ગણી મસ્તપણે પ્રવર્તતા હોય ત્યારે સામાન્ય સમાજ એવા પુરુષોનું આ આચરણ જોઈ વિભ્રમમાં પડે છે, પણ વિશ્વમમાં પડવાની જરૂર નથી, કારણ કે તેવા પુરુષ માટે હવે એ સાધનની જરૂર ન હોવાથી એ બંધનરૂપ કર્મ ગણાય. પણ સામાન્ય જનતા માટે એ કર્મો ગ્રહણ કરવા જેવાં ગણી શકાય છે આપણે દેવપૂજાના પ્રકરણમાં જોઈ ગયા. આ વખતે ખરું શું હશે એ શોધવામાં માણસ મૂંઝાય છે. એટલે તેવી વેળાએ સાધકે શું કરવું જોઈએ અથવા કઈ દષ્ટિ રાખી કયે માર્ગે પ્રવર્તવું જોઈએ એવો અન જેવા અનેક સાધકોને પ્રશ્ન થાય છે, આથી હવે એ વિષે શ્રીકૃષ્ણમહાત્મા બોલે છે :
किं कर्म किमकर्मेति कवयोऽप्यत्र मोहिताः । तत्ते कर्म प्रवक्ष्यामि यज्झात्वा मोक्ष्यसेऽशुभात् ।। १६ ॥ कर्मणो ह्यपि बोद्धव्यं बोद्धव्यं च विकर्मणः । अकर्मणश्च बोद्धव्यं गहना कर्मणो गतिः ॥ १७ ॥ કવિઓય મૂંઝાયા છે, કર્માકર્મવિવેકમાં; તે કર્મ કહું જે જાણી, તું બચીશ અશુભથી. ૧૬ વિઘેય જાણવું કર્મ, વિકર્મ જાણવું વળી;
ને જાણવું અકર્મેય, ગૂઢ છે કર્મની ગતિ. ૧૭ (વહાલા પાર્થ ! હું તને જે "કર્મ કરવાં” એવો માર્ગ બતાવી રહ્યો છું, તે માર્ગ તને નવો લાગે છે, પણ તેમ નથી. ઘણા મુમુક્ષુઓ એ માર્ગે ચાલીને પરમ શ્રેય પામ્યાના દાખલાઓ છે. છતાં તું જેમ મૂંઝાય છે, તેમ ઘણા સાધકો મૂંઝાઈ જાય તેવી એ આકરી કસોટી પણ છે. કયું કર્મ કરવા યોગ્ય છે અને કયું કર્મ તજવા યોગ્ય છે એ વિવેકમાં કવિઓ (કે જેઓ મહા કલ્પના સામર્થ્ય ધરાવનાર હોઈ એક અક્ષરમાત્રમાં ગૂઢ અર્થો ઉકેલી શકે છે, તેઓ) સુધ્ધાં અહીં તો (કર્મ શું અને અકર્મ શું એ વિવેકમાં તો) ભારે મૂંઝવણમાં પડી જ ગયા છે. એટલે તું મૂંઝાય એમાં નવાઈ નથી. પ્રિય પરંતપ ! શ્રદ્ધા એ બહુ મોટી વસ્તુ છે. તે તારામાં ઠીક વિકસી છે. આથી તું બુદ્ધિના તર્કમાં તારા આત્માને ઠામુકો ભૂલી જાય એમ નથી. તેથી હું તને એવો કર્મરહસ્યનો માર્ગ બતાવીશ) કે જે કર્મની યથાર્થતાને જાણીને તું અશુભથી જરૂર બચી જઈશ.
(પ્રિય અર્જુન ! હું કર્મને બરાબર ઓળખવા માટે કર્મના ત્રણ ભેદ પાડું છું. (૧) કર્મ (૨) વિકર્મ અને (૩) અકર્મ. એટલે કે) કર્મની ગતિ ભારે ગૂઢ છે. કર્મો
