________________
અઘ્યાય ચોથો
न मां कर्माणि लिंपंति न मे कर्मफले स्पृहा 1 इति मां योऽभिजानाति कर्मभिर्न स बद्वयते ॥ १४ ॥ एवं ज्ञात्वा कृतं कर्म पूवैरपि मुमुक्षुभः । कुरु कर्मैव तस्मात्वं पूर्वेः पूर्वतरं कृतम् ॥ १५ ॥ ન મને લેપતાં કર્મો, ફળે તૃષ્ણા મને નથી; આમ જે મુજને જાણે, તે ન બંધાય કર્મથી. એવું જાણી કર્યું કર્મ, પે'લાંનાય મુમુક્ષુએ; પૂર્વજોએ કર્યું પૂર્વે, તેથી તું કર તેમ જ. ૧૫
૧૪
૧૯૯
(જો પરંતપ !) મને કર્મ લેપી શકતાં નથી (કારણ કે) મારી કર્મફળમાં તૃષ્ણા-લાલસા-નથી. (હું જે કંઈ કરું છું તે સદ્દગુણની દૃષ્ટિએ કરું છું.) આ રીતે મને જેઓ (ખરા સ્વરૂપે) ઓળખે છે (તેને મારી આ સ્થૂળ ક્રિયાથી કશો અણગમો ઉપજતો નથી, ઊલટો આદર વધે છે. અને તે પોતે પણ કર્મફળની આસકિતથી વેગળો રહી કર્મ કરવામાં ઉત્સાહ ધરાવે છે, એમ કરવાથી) તેય (કર્મ કરવા છતાં મારી જેમ) કર્મોથી બંધન પામતો નથી. (ઓ કુવીર !) આવું (રહસ્ય) જાણીને પૂર્વે જે મુમુક્ષુઓ થઈ ગયા એમણે પણ કર્મો કર્યાં હતાં. માટે પૂર્વજોએ પૂર્વે (જે દષ્ટિ રાખીને) કર્મ કર્યું, તેમ આજે તું પણ (તે દૃષ્ટિ રાખી) કર્મ કર. (એટલે કે કર્મફળની સ્પૃહા ન રાખતાં ગુણવિકાસને લક્ષ્યમાં રાખી કર્મ કર. કર્મને છોડવા માત્રથી તારું કશુંય કલ્યાણ નહિ થાય.)
નોંધ ઃ અગાઉ અગિયારમાં શ્લોકમાં કહ્યું હતું કે, "મનુષ્ય ગમે તે રીતે ભજે, પણ પરંપરાએ તે મને જ ભજે છે.” એ વાકયની ખરી ચોખવટ આ ચાર શ્લોકમાં થઈ ગઈ. "લોકો પ્રભુને બે રીતે ભજે છે : (૧) લૌકિક કાર્યોની સિદ્ધિ માટે, અને (૨) પ્રભુપ્રાપ્તિને માટે. પે'લી રીતે ભજનાર દૈવી સત્ત્વોની સહાય લઈને જો એકાગ્રતાપૂર્વક પ્રયત્ન કરે તો કર્મસિદ્ધિ જરૂર પામે, પણ કર્મસિદ્ધિ ઈચ્છનારાઓને પ્રભુપ્રાપ્તિમાં અંતરાયો વારંવાર ઊભા થાય છે. આશા નિરાશાના હીંચકામાં પુરુષાર્થની મંદતા પણ આવે છે. એટલે એકંદરે એ ભૂલવાળો માર્ગ છે. દેવોની પૂજા કર્યા પછી થોડી સ્વાર્થસિદ્ધિ કરવા કરતાં, મનુષ્ય કર્મફળની સ્પૃહા રાખ્યા વગર કર્મ કરે તો એમાં પોતાનું અને સમાજનું બંનેનું કલ્યાણ થાય. એટલે (કર્મયોગીરૂપ) કર્મ કરનારે કર્મફળની સ્પૃહા છોડી સમાજ વ્યવસ્થા અર્થે કર્મ કરવાં જોઈએ. અને કર્મ તજનારા (જ્ઞાનયોગી)એ કર્મનો
