________________
અધ્યાય ચોથો
૧૯૭
નુષ્ઠાન કર્યા હતાં એવો ઈતિહાસ છે. એથી કર્મજન્ય સિદ્ધિ થાય છે અને તુરત એનું ફળ પણ દેખાય છે, તેમ છતાં મૌલિક જૈનત્વના ઉપાસકોએ એવી સિદ્ધિમાં કશુંય મહત્ત્વ માન્યું નથી.
આજનું ધૂળ-વિજ્ઞાન પણ તત્કાળ એવી કર્મસિદ્ધિ કયાં ઓછી પામ્યું છે? છતાં એ કર્મસિદ્ધિએ માનવતાના વિકાસમાં બહુ ઓછો ફાળો આપે છે, એમ જો દેખાતું હોય તો એનું કારણ વિજ્ઞાનરસિકોની કર્મસિદ્ધિની કાંક્ષા જ છે, એમ માનવું રહ્યું.
કર્મસિદ્ધિની કાંક્ષા ન રાખવા છતાંય, કર્મ કરનારને કર્મસિદ્ધિ તો થવાની જ, પણ જો એવી કાંક્ષા નહિ હોય તો તે કર્મસિદ્ધિ, વિકાસમાં બાધક નહિ થાય, બલકે સાધક થશે. આટલું સમજ્યા પછી પણ અર્જુનને પ્રશ્ન થાય છે કે, "તો પછી કર્મ અનિવાર્યપણે કરવાં જ જોઈએ, એવો આગ્રહ શા માટે? એનો ખુલાસો આપતાં શ્રીકૃષ્ણ મહાત્મા કહે છે:
चातुर्वर्ण्य मया सृष्टं गुणकर्मविभागशः । तस्य कर्तारमपि मां विद्धयकर्तारभव्ययम् || १३ ।। ગુણ ને કર્મના ભેદ, યોજ્યા છે ચાર વર્ણ મેં;
તેનો કર્તા છતાં જાણ, અકર્તા અવ્યયી મને. ૧૩ (પ્રિય પાંડવ ! કર્મની સિદ્ધિ ન ઈચ્છવા છતાં ખરો સાધક, કર્મ કર્યા વિનાએટલે કે પુરુષાર્થ કર્યા વિના-રહી શકતો જ નથી. તું કહીશ કે એ કેમ બને? પણ તારે એમાં નવાઈ પામવા જેવું કશું નથી. અગાઉ એકવાર કહેવાઈ ગયું છે કે દરિયાકિનારે લિજ્જતમાં આવી ગયેલો માણસ રેતીમાં આકુતિઓ દોરે છે એ તો તેં અનુભવ્યું છે, એ શા માટે તેમ કરે છે? તારે કહેવું જ પડશે કે એમાંથી એને મોજ મળે છે. બસ એ જ રીતે જ્ઞાની પણ આ જગતમાં ક્રિયા કરીને મોજ મેળવતો હોય છે. એ મોજમાં કરે છે અથવા બીજા શબ્દોમાં કહું તો પોતાનાં અક્રોધ, નમ્રતા, પ્રેમ અને સંતોષ અર્થે કરે છે; છતાં એ ક્રિયાથી કુદરતી રીતે જગતનું હિત થાય છે. કોઈને ખુશ કરવા કે કોઈને નારાજ કરવા માટે એ કંઈ કરતા નથી.) મેં પોતે પણ ગુણ અને કર્મના મનુષ્ય, મનુષ્ય વચ્ચે ભેદ હોવાને લીધે એ) વિભાગ પ્રમાણે ચાર વર્ણ ઉપજાવ્યા છે. એમનો ઉપજાવનાર કર્યો એટલે કે વ્યવસ્થાપક બન્યો માટે એ દષ્ટિએ) હું એમનો કર્તા પણ કહેવાઉ અને વાસ્તવિક રીતે જોઈએ તો હું)
