________________
ગીતાદર્શન
કાળમાં મેળવી શકે છે, પછી એ સ્ત્રી હો કે પુરુષ હો, પણ મૂળે તો એકનિષ્ઠા કેળવવી જોઈએ. ઘડીકમાં આ અને ઘડીકમાં તે એવા અસ્થિર મનના સાધકો કશું જ કરી શકે નહિ. આ વાત બીજા અધ્યાયમાં પણ બીજા પ્રકારે કહેવાઈ ગઈ છે. જો આ એકનિષ્ઠા લૌકિક હિતકારણે હોય તો ? શ્રીકૃષ્ણ ગુરુ આનો જવાબ વાળે છે કે ભલે ગમે તે ઈચ્છા રાખીને પણ જો એકનિષ્ઠા કેળવાતી હોય, તો તે એકંદરે તો કલ્યાણકારી જ છે.
૧૯૬
નિષ્કામવૃત્તિએ એકનિષ્ઠા રાખવી એ સર્વોત્તમ છે, સકામવૃત્તિએ એકનિષ્ઠા એ હલકી કોટી છે, પણ એકનિષ્ઠાવિહોણાની કોટી કરતાં તો ઉચ્ચ દરજ્જાની છે. સકામવૃત્તિની એકનિષ્ઠાનું ફળ ઓછું છે. તે ફળ કેવું હોય છે, તે હવે બતાવે છે. એ પરથી એ પણ સહેજે સમજાશે કે જેમ એકનિષ્ઠ ખેડૂત ઘાસ-કડબ માટે બી નથી વાવતો, પણ અનાજ માટે બી વાવે છે અને એમાંથી ઘાસ-કડબ સહેજે મળે છે. એટલે કે એકનિષ્ઠ મનુષ્ય લૌકિક સિદ્ધિની કાંક્ષા રાખવી ન જોઈએ, એમાં એનું બેવડું હિત છે, નહિ તો "ક્રિયામાત્ર ફલવતી” એ ન્યાયથી ફળ મળે છે પણ તે ઘણું જ ઓછું. જેમ કે ઃ
कांक्षतः कर्मणां सिद्धिं यजंत इह देवताः ।
क्षिप्रं हि मानुषे लोके सिद्धिर्भवति कर्मना ॥ १२ ॥ વાંચ્છુકો કર્મસિદ્ધિના, દેવતાને પૂજે અહીં;
તો મર્ત્યલોકમાં શીઘ્ર, થાય છે સિદ્ધિ કર્મની. ૧૨
કર્મની સિદ્ધિને ઈચ્છનારા (જો) અહીં (આ લોકમાં એ પ્રકારની ઈચ્છા રાખીને) દેવતાઓને પૂજે છે, તો તે ઝટ આ મનુષ્ય લોકમાં જ કર્મજન્ય સિદ્ધિ મેળવી શકે છે (પણ હે પાર્થ ! એવી કાંક્ષા રાખ્યા વગર સત્પુરુષાર્થ કરવો એ સર્વોત્તમ માર્ગ છે..
નોંધ : આ શ્લોકથી શ્રીકૃષ્ણ મહાત્મા એમ કહેવા માગે છે કે, "કર્મસિદ્ધિની વાંચ્છા એ મોક્ષમાર્ગમાં અંતરાયરૂપ છે. એવા કર્મફળના ઈચ્છુકો મારો (અંતર્યામી પ્રભુનો) સીધો પ્રકાશ પામી શકતા નથી. એમને વચલા દેવતાઓનો આશ્રય લેવો પડે છે. જો કે કર્મજન્ય ફળ એને તુરત આ લોકમાં જ મળે છે, પણ એ ફળ તુરત મળ્યા છતાં આત્મસંતોષ એને મળતો નથી, ઊલટો એ તો કદાચ છેટો જ જાય છે. જે જૈન મહાત્માઓએ (પણ) આવી ઉપાસનાના મંત્રો, વિધિઓ વગેરેનો જનહિતાર્થે ઉપયોગ કરવા ખાતર આશ્રય લીધો હતો, એમણે પણ દેવા
