________________
અધ્યાય ચોથો
૧૯૩
તેનાં કર્મ અને જન્મ દિવ્ય હોય જ. આ પ્રમાણે મારાં જન્મ અને કર્મ પણ દિવ્ય છે, પણ તત્ત્વદષ્ટિ સિવાય આ વાત સમજી શકાય તેમ નથી માટે કહું છું કે, તત્ત્વથી જે એમ જાણે છે, તે દેહ તજી ફરી જન્મતો નથી એટલે કે આ છેલ્લો દેહ છોડીને એ અપુનર્જન્મ દશા મેળવે છે) અને મને નિર્મળ આત્માને) પામી જાય છે.
નોંધ : અગાઉ ગીતાકારે શ્રીકૃષ્ણના મુખે હું સાધુઓની રક્ષા કાજે અને દુષ્કતોના વિનાશાર્થે યુગે યુગે જન્મ છું એમ કહ્યું હતું, એનો અહીં ખુલાસો છે. પરમાત્મદશા પામેલાને પુનર્જન્મ હોય જ નહિ. શ્રીકૃષ્ણના પરમાત્મસ્વરૂપને તત્ત્વ થકી જાણનારાનો જો પુનર્જન્મ ટળી જાય, તો પછી શ્રીકૃષ્ણ મહાત્માની પોતાની પરમાત્મદશામાં પુનર્જન્મનું સ્થાન જ કયાંથી હોઈ શકે? એટલે જ ઉપર કહેવામાં આવ્યું કે આ વાતને તત્ત્વદષ્ટિએ જાણવી સમજવી જોઈએ. તત્ત્વદષ્ટિએ જાણતાં સમજતાં શ્રીકૃષ્ણ પોતે યુગે યુગે જન્મે છે, એનો અર્થ એ કે યુગે યુગે શ્રીકૃષ્ણ મહાત્મા સમા સમાયોગી-જ્ઞાની-જન્મે છે. અને શ્રીકૃષ્ણ જેમ પરમાત્મદશામાં અકર્મ અને અજન્મ છે, તેમ એવા જ્ઞાનીપુરુષ પરમાત્મદશા પામતાં અકર્મા અને અજન્મા બને છે. સહુનો આત્મા, આત્મવંદષ્ટિએ એક છે, એટલે અલ્પજ્ઞાની પણ વિશિષ્ટજ્ઞાની બનવાનો અધિકારી છે. અને વિશિષ્ટજ્ઞાની થયા પછી એનાં જન્મ અને કર્મ આપોઆપ ટળે તેવો એનો સહજ પુરુષાર્થ થાય છે, પણ કદાચ જન્મ અને કર્મ લંબાય કે ચાલુ હોય, તોય એમાં જગતપક્ષે કલ્યાણનું કારણ છે. અને આત્મપક્ષે પરમ સમ્યફજ્ઞાન હોવાથી (જન્મ અને કર્મની લંબાણ સ્થિતિથી) કશી હાનિ પહોંચતી નથી. આટલું સમજ્યા પછી મનુષ્ય સાચે માર્ગે (મોક્ષમાર્ગે) પુરુષાર્થ અવશ્ય કરશે અને એમ છતાં જગતથી કંટાળશે નહિ. આમ થવાથી સ્વ અને પર ઉભય પક્ષે, એ કલ્યાણનો ધ્રુવકાંટો બની રહેશે, તેમજ જીવનના પરમ રહસ્યનો અને જગતના પરમ રહસ્યનો સમન્વય કરશે. હવે પરમાત્મ દશામાં જે અપુનર્જન્મ સ્થિતિ છે, તેનો અનુભવ કોણ લઈ શકે તે સંબંધમાં ખુલાસો આપતાં કહે છે :
वीतरागभयक्रोधा मन्मया मामुपाश्रिताः । વડવો જ્ઞાનતા દૂતા મનવમાતાઃ + ૧૦ || હુંમય આશ્રિતો મારા, શુદ્ધ જ્ઞાન તપે થઈ;
રાગે ક્રોધે ભયે વો'ણા, પામ્યા મારા સ્વરૂપને. ૧૦ રાગ, ભય અને ક્રોધથી (એ ત્રણ મહાશત્રુથી ચેતી એમના સંગથી) વેગળા