________________
૧૮૮
ગીતાદર્શન
છો, પણ પર એટલે બીજો માણસ નહિ; પરંતુ પર એટલે આત્માથી ભિન્ન એવી પ્રત્યેક વસ્તુ આટલું ભેદવિજ્ઞાન થયા પછી તારી આ વીરતા કંઈ ઓર જ રૂપે ઝળહળી ઊઠશે. આજે એ સ્થિતિ પર તું નથી પહોંચ્યો માટે જ તને લાગે છે કે સૂર્યનો જન્મ પહેલો અને મારો પછી. ભાઈ ! મારો આ જન્મ શ્રીકૃષ્ણ નામે તને ભલે હમણાંનો લાગતો હોય, પણ બીજા અનેક નામે હું ઘણીવાર જન્મ લઈ ચૂકયો છું, એ રીતે જોતાં આ પહેલાં) મારા ઘણા જન્મો વીતી ચૂકયા છે. (અને જેમ મારા ઘણા જન્મો વીતી ચૂક્યા છે, તેમ તારા પણ વીતી ચૂક્યા જ છે, કારણ કે હું તને અગાઉ બીજા અધ્યાયમાં કહી જ ગયો છું કે આપણા બધાના સંયોગો પૂર્વે પણ હતા, આજે પણ છે અને હવે પછી પણ નહિ જ હોય એવું એકાંત નથી. જ્યાં લગી માયાસંગી આત્મા છે, ત્યાં લગી એને જન્મમરણની ઘટમાળમાં ફર્યા વગર છૂટકો જ નથી. પણ આવું યથાર્થ જ્ઞાન થઈ ગયા પછી એ ઘટમાળમાં ફરવા છતાં એનો આનંદ કોઈ અલૌકિક જ હોય છે; પરંતુ અર્જુન ! એ જન્મમરણના ભેદને) આજે તું નથી જાણી શકતો અને હું એ બધું જાણું છું. (તથી તને ભલે અચંબો થતો હોય. પણ મને એમાં કશું જ આશ્ચર્ય લાગતું નથી. એટલે હવે તું એમ સમજી લે કે સૂર્યના જન્મ પહેલાં પણ મારો જન્મ એકદા હતો જ અને જો એમ સમજીશ, તો જે યોગની વાત હું આજે કરી રહ્યો છું, તે પૂર્વે પણ કહેવાઈ હશે જ અર્થાત્ કે એ પુરાતન છે એ વિષે પણ તને શંકા નહિ જ રહે.) વળી હે અર્જુન ! (જન્મજન્માંતરોનો જાણકાર એવો જ્ઞાનસ્વરૂપ અંતર્યામી આત્મા) હું (ખરી રીતે તો) અજ (અજન્મા) છું. અવિનાશી છું, ભૂતોનો શાસક છું, છતાં મારા જન્મો શા માટે ! અને જ્યાં જન્મદશા છે, ત્યાં મરણદશા પણ અનિવાર્ય છે જ, તો એવાં જન્મમરણો શા માટે ?પૃથ્વી, જળ, તેજ, વાયુ અને આકાશ કરતાં નિરાળો અને શકિતમાન હોવા છતાં એનો સંગ અને પરાધીનતા શા માટે ? એનો ખુલાસો આ પ્રમાણે છે કે; મેં પ્રકૃતિને મારી માની છે. ત્યાં લગી મારાં પણ જન્મમરણ અનિવાર્ય છે. અહીં મારા શબ્દથી તારે આત્મા જ સમજવો અને જો એવા વિશિષ્ટ આત્માથી જોડાયેલા અને આ શ્રીકૃષ્ણસંજ્ઞાથી ઓળખાતા મને સમજીશ તોય એવી સમજથી કશી હરકત નથી. માટે તને એ રીતે કહું છું કે, સ્વપ્રકૃતિને આધારે હું આત્મમાયા વડે જન્મ ધારણ કરું છું. (જો પ્રકૃતિનો આધાર છોડી દઉં તો મને અંતર્યામી આત્માને અથવા અંતર્યામી આત્માના ભાનવાળા શ્રીકૃષ્ણને જન્મવા-મરવાપણું કશું છે જ નહિ. આ સાંભળીને કદાચ તું એમ કહીશ કે જન્મ-મરણને લીધે આધિ, વ્યાધિ, અને ઉપાધિમાં જોડાવું પડે. ઘડપણ અને