________________
ગીતા દર્શન latunatitunatitaniuuuull
અધ્યાય ચોથો
ચોથા અધ્યાયનો ઉપોદઘાત બીજા અધ્યાયમાં જ્ઞાનયોગ પરત્વે અને ત્રીજા અધ્યાયમાં ચારિત્રયોગ પરત્વે કહેવાયું. પરંતુ કર્મ કરવાં જ જોઈએ એ વાત પર ખૂબ ભાર અપાયો હોઈને રખે અર્જુન કોઈ ઊલટે માર્ગે ચઢી જાય, એ ખાતર હવે કર્મસંન્યાસની વિશેષતા પણ કયાં અને કેટલી છે તે બતાવે છે.
શ્રીકૃષ્ણ મહાત્મા આ અધ્યાયમાં એ પણ બતાવે છે કે આ કર્મયોગ અગર ચારિત્રયોગ નવો નથી, પણ જૂનાનું સંશોધન છે. વળી કર્મ કરવાથી જ મોક્ષ મળે છે, એવું પણ એકાંતિક ન જાણવું, જ્ઞાનમય કર્મસંન્યાસ પણ મોક્ષદાતા બને છે જ. કર્મસંન્યાસનો ખરો અર્થ એકલો કર્મયાગ જ નથી, પણ કયાં કર્મ બંધનકર્તા છે અને ક્યાં કર્મ બંધનકર્તા નથી એનું વર્ગીકરણ કરી જે બંધનકર્તા હોય એમને તજવાં અને બંધનકર્તા ન હોય એમને આદરવાં એ પણ જ્ઞાનમય કર્મસંન્યાસ જ ગણાય. આથી જ યજ્ઞ એટલે અમુક ચીજ હોમવી એટલો અર્થ પણ પૂરો નથી. કારણ કે જ્ઞાનપૂર્વક ન હોય, તો એ દ્રવ્યમય યજ્ઞ તો એકાંતે બંધનકર જ છે અને ધર્મમય પુરુષાર્થ કે ઉપયોગ જ્ઞાન સિવાય પરખાતાં જ નથી, એટલે ત્યાં ભૂલ થવાનો સંભવ રહે છે. એ જ રીતે નિયતકર્મ કર્યા વિના અને જૈન દષ્ટિએ નિકાચિત ઉદયમાન કર્મ ભોગવ્યા વિના છૂટકો નથી, પણ એ ખરે જ નિયતકર્મ છે કે કેમ, સાથે જ નિકાચિત ઉદયમાન કર્મ છે કે કેમ તે જ્ઞાન વિના જાણી શકાતું નથી. માટે જ્ઞાનની અનિવાર્ય જરૂર છે. પોતાને જ્ઞાન ન પ્રગટે તો વિશ્વાસથી અંતર્યામી દેવને શરણે જવું; અગર શ્રદ્ધા, નમ્રતા, જિજ્ઞાસા અને સેવાભાવ જાગતો રાખી સત્યના ઉપાસકને ચરણે જવું. એથી હૃદય-સંશયો ટળે છે, મોહ ટળે છે અને જ્ઞાનનો આવિર્ભાવ અને વૃદ્ધિ થાય છે. એ દ્વારા કયે ક્ષેત્રે, કયે સમયે, કઈ ક્રિયા સાધક છે અથવા કઈ બાધક છે તેનો ઉકેલ અંત:કરણથી આપોઆપ મળી રહે છે, જે આપણે આ અધ્યાયમાં જોઈશું.
