________________
અધ્યાય ત્રીજો
૧૭૯
"કેટલાક ડાહ્યા લોકો પોતે જગતના નેતા હોવાનો દાવો કરીને, લોકોમાં બુદ્ધિભેદ કરે છે. ધર્મને નામે લેશ મચાવે છે. એ ભલે પોતાના પક્ષમાં સંખ્યાબળ વધારીને માની લેતા હોય કે અમે ઘણું કર્યું, પણ એ ખાર ઉપર લીંપણ જેવું કામ હોય છે. એવા લોકો તો પોતેય ડૂબે છે, અને પોતાના અનુયાયીઓને પણ ડુબાડે છે.”
"અરે કુરુશ્રેષ્ઠ! ખરી વાત એ છે કે કોઈનું કર્યું કશું જ થતું નથી. હું અગાઉ કહી ગયો કે જ્ઞાનીએ લોકહિત અર્થે પણ અનાસકતભાવે કર્મ આચરવાં જોઈએ. તે એટલા ખાતર કે એવા પુરુષોના ચારિત્રથી લોકોના અંતરમાં ઊંડે સૂતેલો આત્મા સળવળે છે. એને પ્રેરણા મળે છે માટે, નહિ કે એ જ દોરી શકે છે. કોઈ એમ માને કે મારું કર્યું થાય છે, તો તો જગતમાં ઘણાય ભલભલા જ્ઞાની થયા, છતાં જગત કેમ ન બદલાયું?"
"ભારત ! જો ને, દુર્યોધનના હૃદયપલટા માટે મેં થોડું કર્યું? પણ ભાઈ ! હું સમજું છું કે મારી ફરજ એટલી જ કે નિર્લેપ ભાવે સહુને સત્યપ્રેરણા આપવી, પછી કોઈ ઝીલે કે ન ઝીલે! ઝીલે તેમાં મને ન અહંકાર થવો જોઈએ, તેમ ન ઝીલે તો તેથી મને ન નિરાશા થવી જોઈએ."
એમ જે જાણે તે જ તત્ત્વવેત્તા. આવો તત્ત્વજ્ઞ આસકિતને સહેજે જીતી શકે, પણ જે પ્રકૃતિની મૌલિકતા તરફ કે પુરુષ તરફ જ ન જોતાં માત્ર વિષયો તરફ નિહાળે છે, તેને તો આસક્તિ થાય તે પણ બનવા જોગ જ છે. એટલે પછી એ મૂર્ખ હોય કે શાસ્ત્રી પંડિત હોય પણ બેય સરખા છે. ઊલટો શાસ્ત્રી, પંડિત કે અધૂરો છતાં પોતાને પૂરો માનનાર અધકચરા કરતાં તો સાવ મૂર્ખ વધુ સારો ! એવાની જોડે તો વાત કરતાં પણ ચેતતા રહેવું. મતલબ કે કોઈને પણ પરાણે ચલાવવામાં કશો સાર નથી. ["પ્રસંગ પડે તો પ્રેમપૂર્વક સત્ય જણાવવું, છતાં ન સમજે તો કંઈ નહિ.
"પાર્થ ! તને આ પંથ કઠણ લાગતો હોય તો મને બધું સમર્પી દે, આત્મલક્ષી ચિત્ત બનાવ. આથી આશા, મમતા અને તાપ ટળશે. પછી યુદ્ધમાં જોડાવાથી કશું નુકસાન નહિ થાય. હું આત્મપાતને મોટામાં મોટું નુકસાન માનું છું. આ મારો અભિપ્રાય જરાય દોષદષ્ટિ રાખ્યા વગર શ્રદ્ધાભર્યા દિલે તું માનજે ને તેમ વર્તજે. જેઓ આમ વર્તે છે તે મારી પાસે હોય કે છેટા છતાં તરીપ છે, પણ જે ખોટો દોષ
