________________
૧૭૮
ગીતાદર્શન
હરખ કે શોક? આનું કારણ બીજું કશું નથી પણ એમની અનાસકિત છે.”
"બોલ હવે કાંઈ કહેવું છે? જો કર્મ જ હરખશોકનાં દાતાર હોત તો એમને પણ એ થાત, માટે અર્જુન ! ગાંડો ન થા. અનાસક્તપણે કર્મ કરવા માંડ."
"કદાચ તું કહીશ કે સંતો અને ભકતો તો નિર્લેપ રહી શકે કારણ કે એમણે સંસાર તજ્યો છે. તો હું તને સંસારીનું જ દષ્ટાંત આપું. જો તારી જ જાતિના સર્વોત્તમ પુરુષ જનકવિદેહી કોણ હતા? ભલા! કેવું એ આદર્શ ઉદાહરણ છે.”
"ભારત ! મૂંઝા મા. સંસાર આખો તપાસી જો. એમાં જ્યાં જોઈશ ત્યાં તને કર્મ જ કર્મ દેખાશે.” એટલે જો સામાન્ય દેહધારીઓ પણ કર્મ તજવાના પથને નથી પકડતા અને બિચારા કાર્યરત રહે છે, તો પછી મોટા અને જવાબદાર માણસને ભલા ! એદી બનવું કેમ પાલવે? કારણ કે લોકો તો મોટાનો જ માર્ગ અનુસરે છે."
"અરે ! ભોળા ! આને લીધે જ તું મારી સામે જો. હું પણ મટકું માર્યા વિના નિરંતર કાર્યપરાયણ રહું છું. એમ ન કરું તો અવ્યવસ્થા કેટલી વધી પડે અને એનો નિમિત્તપાત્ર તો હું જ ગણાઉને?"
હા, એટલું ખરું કે મોટા, જવાબદાર અને સમજુ માણસને સમજી વિચારીને અનાસકત ભાવે કર્મ કરવાં જોઈએ. જેમ તેમ વગર વિચારી-અને સાહસી દોડ એને ન પાલવે. જે લોકસમુદાય એને અનુસરતો હોય એનો પણ એણે ખ્યાલ કરવો જોઈએ. એટલે સિદ્ધાંતને છોડીને લોકો તરફ ખ્યાલ કરવો એમ હું નથી કહેતો, પણ સિદ્ધાંત જાળવવો અને લોકો તરફ પણ સાવ બેદરકાર ન બનવું એમ બેમુખી તકેદારી રાખવાનું હું સૂચવું છું.
ધનુર્ધર ! ખરી બહાદુરી તો ત્યાં છે. સત્ય જાળવવું એ ખાંડાની ધાર પર ચાલવા જેવું દુષ્કર છે. એ જાળવવું અને લોકો તરફથી માન-અપમાન જીતવાં, બોલ ! કેવી વસમી વાત ! લોકો ઝઘડા કરે તોય સહુને પ્રેમથી નવડાવવાં અને એમની તુચ્છ વાતને પણ ન્યાયપૂર્વક ઘટાવીને સત્યાસત્ય સમજાવવા પ્રયત્નશીલ રહેવું. આ કેટલું કઠણ કામ છે ! પણ ત્યાં જ તો જ્ઞાની અને અજ્ઞાનીનો ફેર છે. બળાત્કારે તો અજ્ઞાની પણ કોઈને ખેંચી શકે, પણ કર્મસંગીનો બુદ્ધિભેદ પાડ્યા સિવાય પોતાના ચારિત્રની જ છાપથી-સત્તા, અધિકાર કે ધનદોલતની લાલચથી નહિ આકર્ષવા ત્યાં જ જ્ઞાનીના અનાસક્તિયોગની ખરી ખૂબી છે. જો કે એ કામ મોટું અને ધીમું થાય છે એમ લાગે છે; પણ ખરું અને નક્કર કામ જ તે છે.
