________________
અધ્યાય ત્રીજી
૧૭૫
સ્થિરતા ન જામવા દેવાના નિમિત્તરૂપ બની મોટો ગેરલાભ ઊભો કરે છે, અને જ્ઞાનીને તો (જ્ઞાન થયા પછી) એવી ક્રિયાની ખાસ અનિવાર્ય જરૂર છે જ નહિ." એ અભિપ્રાય પરથી અને ધારી લીધું કે જો શ્રીકૃષ્ણ મહાત્મા આવા ધર્મ ક્રિયાકાંડોને પણ તુચ્છ બતાવે તો પછી "તસ્માદ યુધ્યસ્વ ભારત !” યુદ્ધ જેવાં વ્યાવહારિક કર્મો કે જેમાં નરી હિંસ જ સંભવે છે, તેવા પાપમાં મને શા માટે યોજાવાનું કહે છે?"
આ પરથી એ ખૂબ મૂંઝાઇ ગયો. એની બુદ્ધિને આઘાત પણ લાગ્યો. જરા શ્રીકૃષ્ણ મહાત્મા પર ખિજાઈ જવા જેવો થઈ ગયો. પણ એના મુખ સામે જોઈને એને શરમ લાગી. છેવટે એણે હિંમત ભેગી કરીને ભોળા ભાવે કહ્યું -
આય ખરું ને તેય ખરું એવું સંદેહવાળું બોલીને ખીચડો કાં કરી નાખો છો? શું મને મૂંઝવીને મારી નાખવો છે? નરક કરતાં પણ વધુ દુઃખ આ મૂંઝવણમાં થાય છે. મારે બીજી લાંબી પંચાતમાં નથી પડવું, મને એક જ વાત – ટૂંકું અને ટચ - કહોને કે મારું કલ્યાણ શામાં છે?
શ્રીકૃષ્ણ મહાત્માએ સમય જોઈને જ કહ્યું, " અર્જુન મૂંઝાઈ જા, મા. તેમ ઓછું પણ લગાડ મા. હું તને મૂંઝવી મારવા કે હેરાન કરવા નથી માગતો, પણ તું કોઈ ભ્રમમાં ન પડી જાય, એ ખાતર એકની એક વાતની જુદીજુદી દષ્ટિએ ચોખવટ કરું છું. તને મારી વાત અત્યારે લાંબી પીચડા જેવી અને નીરસ લાગે છે. પણ તું જ્યારે સમજીશ ત્યારે એ સૂત્ર જેવી સરળ, સુંદર સંક્તનાબધ અને રસિક લાગશે. તારું શ્રેય કેમ થાય? મારી પણ એ એક જ અભિલાષા છે પણ ભાઈ ! ઉતાવળે કંઈ આંબા ન પાકે ! ઘીરો થા અને સ્થિર ચિત્તે સાંભળ.”
સાંખ્ય અને યોગ એવી બે શ્રેણીઓ તરફ લોકો નિષ્ઠા ધરાવે છે. પણ તે નિષ્ઠામાં એકાંતિકપણું હોવાથી તે સાધક નીવડવી તો દૂર રહી પણ ઊલટી કેટલીક વાર તો બાધક જ થાય છે. ખરી રીતે એ બેય નિષ્ઠાઓ એક જ ધ્યેયલક્ષી હોવી જોઈએ, અને છે. કર્મથી જ ભીરુ થઈને ભાગતા ફરવાથી કંઈ કર્મથી થોડું જ છૂટાય છે? તેમ કર્મને એકાતે ત્યાગવાથી જ કંઈ સિદ્ધિ થોડી જ મળે છે? પ્રકૃતિના રજોગુણ, તમોગુણ અને સત્ત્વગુગથી જોડાયેલા કોઈ પણ દેહધારી એક ક્ષણ નિષ્ક્રિય રહી શકતો નથી, રહી શકે પણ નહિ. હા; હાથપગને નિષ્ક્રિય રાખી કોઈ એદી આળસુ બની જાય, તો જુદી વાત છે. પણ એથી શું વળ્યું? | "ધાર, કે એક માણસનું મન પાપમય વિકલ્પ કરે છે. શું તેને બંદીખાનામાં