Page Text
________________
અધ્યાય ત્રીજો
૧૭૧
આપણે એ સાર લેવાનો છે કે કોઈ કામવશ-ક્રોધવશ થઈ પાપ કરી બેસે પણ પાછળથી દિલપૂર્વક પસ્તાવો કરવા લાગે તો જ્ઞાની પુરુષ એના ઉપર બહુ દયાદષ્ટિ રાખે છે, એનું કારણ એ છે કે એના પાપનો કારણભૂત પાપી મૂળે તો કામ-ક્રોધ હતો, એટલે એ ગયા પછી એ પાપી ઊલટો વધુ પ્રેમને લાયક બને છે. પાપી પર દ્વેષ ન કરવો, પાપ પર કરવો.
ત્રીજી વાત એ કે કેટલાક સાધકો એમ માનતા હોય છે કે ઈન્દ્રિયોને ફાવે તેમ વર્તવા દઈએ, માત્ર મનને વશ રાખીએ એટલે બસ. પણ શ્રીકૃષ્ણગુરુ એમને ચેતવે છે કે "પહેલાં તો ઈન્દ્રિયોને નિયમમાં રાખવી જોઈએ." અહીં કોઈ એવી શંકા કરે કે શ્રીકૃષ્ણગુરુએ અ. ૩-૩૩ માં તો નિગ્રહની ના કહી, અને અહીં ‘ઈન્દ્રિય નિયમનની વાત કેમ લાવ્યા? પણ એ શંકાકારે સમજી લેવું જોઈએ કે ત્યાં પ્રકૃતિના નિગ્રહની ના પાડી છે, પણ કુટેવના નિગ્રહની ના નથી. એટલા જ માટે અહીં નિયમન શબ્દ એમણે હેતુપૂર્વક યોજ્યો છે. નિયમને તાબે રહેવાથી કુટેવોનો નિગ્રહ આપોઆપ થાય છે અને છતાં પ્રકૃતિ સામે, કુદરત સામે બળાત્કાર પણ થતો નથી.
સેનાપતિનો દાખલો લો. એ સૈનિકોનો ઉપરી છે, એટલે એના પર સૈનિકોનો હુકમ નથી. એ વાત ખરી અને એ રીતે એ સ્વતંત્ર પણ છે, પરંતુ એને પણ શિસ્ત તો પાળવાનું હોય જ છે અને તે આપોઆપ પાળે છે, એથી એનાથી સ્વચ્છેદે (જેમ ફાવે તેમ) વર્તી શકાતું નથી અને છતાં સ્વતંત્રતા અને કાર્યવ્યવસ્થા બધું જળવાઈ રહે છે. આનો અર્થ એ થયો કે એક બાજુ ઈન્દ્રિયોને હઠપૂર્વક કચરી ન નાખવી એ જેમ ધ્યાનમાં રાખવાનું છે, તે જ રીતે બીજી બાજુ એમને સ્વચ્છંદી ન બનવા દેવી એ પણ ધ્યાનમાં રાખવાનું છે; એટલે કે મધ્યસ્થ માર્ગ સ્વીકારવાનો છે. એ માર્ગે જતાં તાજી અને શિસ્તબદ્ધ ઈન્દ્રિયો રહેવાથી તે પોતાના માલિકને બરાબર વફાદારપણે કાર્ય આપે છે. અને કામ-ક્રોધને હણવાની આત્માને અનુકૂળતા કરી આપે છે. ત્યારે પ્રશ્ન એ થાય છે કે જે આત્મા કામ ક્રોધને હણી શકે (એમ શ્રીકૃષ્ણગુરુએ કહ્યું, તે આત્મા કયો? અર્જુનને ઉદેશીને શ્રીકૃષ્ણગુરુ હવે એ જ ખુલાસો કરે છેઃ
इन्द्रियाणि पराण्याहुरिंद्रियेम्यः परं मनः । मनसस्तु परा बुद्धिर्यो बुद्धेः परतस्तु सः ॥ ४२ ॥ ઈન્દ્રિયો પર છે તોય, એ થકી પર છે મન; મનથી પર છે બુદ્ધિ, બુદ્ધિની પર છે જ તે. ૪૨
| SR No. | 008084 |
| Book Title | Jain Drushtie Gita Darshan Part 1 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Santbal |
| Publisher | Mahavir Sahitya Prakashan Mandir Ahmedabad |
| Publication Year | 1995 |
| Total Pages | 344 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati, Philosophy, & Religion |
| File Size | 19 MB |