Page Text
________________
અધ્યાય ત્રીજો
૧૭
ધરાય એવા નથી) મહા ખાઉધરા અને મહાપાપી છે. એ (બે) જ આ લોકે (તારે) વૈરી જાણવા.
(હે અર્જુન ! એ કામ કે ક્રોધ જડ છે કે ચેતન છે. એવી ભાંજગડમાં પણ પડવાની તારે જરૂર નથી. એ દેહધારી ચેતનમાં જ ઊપજે છે માટે ચેતનાનો વિકાર છે અને પ્રકૃતિ માંહેલા રજોગુણથી ઊપજે છે માટે પ્રકૃતિનો વિકાર છે અને એમ એ ચેતન પણ છે, અને જડ પણ છે. કોઈ દર્શન એને એકાંતે ચેતન કહે છે, તો વળી કોઈ દર્શન અને એકાંતે જડ કહે છે. પણ બંનેનું એ સત્ય સાપેક્ષ સત્ય છે. એટલે કે અપેક્ષાવાળું સત્ય છે. વળી પ્રિય કૌતેય ! આત્માનો વિકાર આત્માને અને પ્રકૃતિને અથવા પ્રકૃતિનો વિકાર પ્રકૃતિને અને આત્માને કેમ બાધા પહોંચાડે? એ પણ શંકા તું કરીશ નહિ. જોને આ તારા હંમેશના અનુભવની જ ચીજમાં શું એવું નથી બનતું?) (જેમ કાષ્ઠ અને અગ્નિના સંયોગથી ઊપજેલા) ધુમાડા વડે, અગ્નિ (ઢંકાઈ) અવરાઈ જાય છે, જેમ અરીસાને (વારંવાર હાથ અડાડવાથી થયેલો પરસેવા રૂપી) મેલ (એને જ) આવરણરૂપ થાય છે, અને જેમ (ગર્ભ અને માતાના પેટના સંગથી ઊપજેલી) ઓળથી ગર્ભ ઢંકાઈ જાય છે, તેમ (એ વિકારોએ આ બધું ઘેરી લીધું છે) એ કામાદિ શત્રુ) વડે આ બધું ઢંકાયેલું છે.
નોંધ : ઉપરના બે શ્લોકમાં ગીતાકારે દર્શનમાત્રના ઝઘડાનો નાવેડો કરી દીધો. સાંખ્યદર્શન પ્રમાણે સત્ત્વગુણ, રજોગુણ અને તમોગુણની સામ્યવસ્થાને પ્રકૃતિ કહેવામાં આવે છે. અને જો પ્રકૃતિનો એ સ્વાભાવિક ગુણ હોય તો એ સુખદુ:ખની કરનારી કે ભોગવનારી બની શકે જ નહિ. એ જ રીતે પુરુષ એ નિર્ગુણ જ રહે ત્યાં લગી એને સુખ દુઃખ નડે જ નહિ એટલે ખરી વાત એ છે કે કારણ, કાર્ય અને કર્તાપણામાં પ્રકૃતિ હેતુ (એટલે મુખ્ય કારણ) રૂપ છે અને સુખ દુ:ખના ઉપભોગમાં પુરુષ હેતુ (એટલે મુખ્ય કારણ) રૂપ છે. પણ એ બંનેના સંગથી જ આ જગત નાટય શરૂ થાય છે. એ નાટયભૂમિના સૂત્રધારો તે કામ અને ક્રોધ. જૈનસૂત્રો કામને ઠેકાણે રાગ અને ક્રોધને ઠેકાણે કૈષ શબ્દ વાપરે છે. શ્રીકૃષ્ણગુરુ રજોગુણથી કામ, ક્રોધ ઊઠે છે એમ કહે છે એટલે રજોગુણ એ જ જૈનસૂત્રો માંહેલો રાગ. રાગની સામી બાજુષ છે, તેમ કામની સામી બાજા ક્રોધ છે. રાગદ્વેષમાંથી ક્રોધ, માન, માયા અને લોભની કષાય ચોકડી જન્મે છે એમ પણ જૈનસૂત્રો કહે છે. આ મુજબ આબેહૂબ રીતે ગીતા અને જૈનસૂત્રોનો સમન્વય થઈ રહે છે, એ વિષે હવે વાચકને શંકા ન રહેવી જોઈએ.
| SR No. | 008084 |
| Book Title | Jain Drushtie Gita Darshan Part 1 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Santbal |
| Publisher | Mahavir Sahitya Prakashan Mandir Ahmedabad |
| Publication Year | 1995 |
| Total Pages | 344 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati, Philosophy, & Religion |
| File Size | 19 MB |