________________
૧૭
ગીતાદર્શન
સાથે જોડાયેલી મૌલિક પ્રકૃતિ તો જીવને ઊંચે જ લઈ જવામાં સહાયભૂત છે, નીચે લઈ જવાનો એનો આશય નથી) તો પછી જાણે જોર જુલમથી ન યોજાતો હોય, એમ આ પુરુષ પોતાની તેવી ઈચ્છા ન હોવા છતાં કોનાથી પ્રેરાઈને પાપમાં પડે છે?
નોંઘ : અર્જુનનો આ પ્રશ્ન પૂબ મહત્ત્વનો છે. સાંખ્ય દર્શન તો ચટ દઈને કહે કે 'પ્રકૃતિના ગુણોનો એ બધો તાલ છે.' એ જાતનો શ્લોક (જો કે ગીતાકારે જુદા આશયમાં મૂક્યો હતો તે) ઉપર આપણે જોઈ ગયા. પરંતુ પ્રકૃતિના ગુણો તો બાપડા નિમિત્તરૂપ છે તે તરફ પુરુષ પ્રેરાય નહિ તો એ ગુણો બિચારા શું કરવાના હતા ? એટલે ગીતાકાર એ દોષ પ્રકૃતિને માથે કે પ્રકૃતિના ગુણોને માથે નથી ચડાવતા. શુદ્ધ આત્માને માથે પણ નથી ચડાવતા. તેમ વેદાંત દર્શનની જેમ માયા કહીને પણ વાત ઉડાવી નથી દેતા. પરંતુ જૈન સૂત્રોમાં જે અનેકાંતવાદ છે, એ દષ્ટિએ એ પ્રશ્નનો આ રીતે ઉત્તર આપે છે. વાચક એ પરથી બરાબર જોઈ શકશે કે ગીતાગ્રંથની રચના ક્વળ સમદષ્ટિ પર થઈ છે.
બીમાવાનુવાવ ! काम एष क्रोध एव रजोगुणसमुद्भवः । महाशनो महापाप्मा विद्धयेनमिह वैरिणम् ॥ ३७॥ धूमेनावियते वह्निर्यथाऽऽदर्शो मलेन च । यथोल्वेनावृतो गर्भस्तथा तेनेदमावृतम् ॥३८ ।।
શ્રીકૃષ્ણ બોલ્યા : કામ આ ક્રોધ આ પાર્થ! રજોગુણ થકી ઊઠે; પાઉઘર મહાપાપી, આ લોકે વૈરી જાણ એ. ૩૭ ઢંકાય ધૂમથી અગ્નિ, મેલથી આરસી વળી;
ઓળે ઢંકાય છે ગર્ભ, તેણે આ તેમ આવવું. ૩૮ (પ્યારા પાર્થ ! તારો પ્રશ્ન બહુ જ મહત્ત્વનો છે. ઘણા મનુષ્યો આ વાતમાં ગૂંચવાઈ જાય છે અને ઊંડે ઊતર્યા વગર કાં તો પ્રકૃતિને માથે અને કાં તો પરમ વિશુદ્ધ આત્માને માથે દોષનો ટોપલો ઓઢાડી દે છે. પણ તે બરાબર નથી. સંસારનું, બંધનનું કે પાપનું મૂળ પ્રકૃતિના અને પુરુષના વિકારમાં છે. એ વિકાર તે શું ? અને શા માટે ? એ હવે કહું છું તું એક ચિત્તે સાંભળ :-) રજોગુણથી (રાગથી) ઉપજેલો આ કામ અને રજોગુણથી ઉપજેલો આ ક્રોધ (તે બંને દોષો
