Page Text
________________
અધ્યાય ત્રીજો
૧૬૧
પોતાની પ્રવૃત્તિ નક્કી કરે છે. તે બરાબર સમજે છે કે પ્રકૃતિની સામે થવાથી કશું વળતું નથી એટલે જ પ્રકૃતિની સામે ન થતાં પ્રકૃતિનાં બળો કામ કરે ત્યારે સામાન્ય જીવને જે રાગદ્વેષ થાય છે, તેથી તેઓ દૂર રહી શકે છે, માટે જેમ તેઓ વર્તે છે, તેમ તારે પણ વર્તવું અને આટલો ખ્યાલ રાખવો કે (ઈન્દ્રિયને પોતાના વિષયો પૈકી મનોજ્ઞપદાર્થમાં) રાગ અને (અમનોજ્ઞ પદાર્થમાં) દ્વેષ રહેલાં જ છે, માટે એ બેને વશ ન થવું. કારણ કે આત્માના વાટપાડુઓ તો એ (રાગદ્વેષ) જ છે.
નોંધ : "જ્ઞાનીનું સ્વપ્રકૃતિ પ્રમાણે વર્તવું એટલે ફાવે તેમ વર્તવું કે કુટેવોને અધીન રહેવું, એવો એનો અર્થ નથી, પણ (૧) ત્યાગનો માર્ગ અને (૨) ઉપયોગનો માર્ગ, આ બે માર્ગ પૈકી એ પોતે પોતાપક્ષે કઈ પળે કયો માર્ગ આત્મસાધક છે એ વિચારીને વર્તે છે. એ કદી બળાત્કારે ત્યાગનો માર્ગ લેતા નથી, તેમ ઈન્દ્રિયોને બહેકાવી મૂકે તેવો માર્ગ પણ લેતા નથી.” આવો શ્રીકૃષ્ણજીનો કથિતાશય આપણે અગાઉ પણ વિચારી ગયા છીએ.
જૈનસૂત્ર ઉ. અઘ્યયનના ૩૨ મા અઘ્યયનમાં ઈન્દ્રિયોને સમનોજ્ઞ પદાર્થ પર રાગ અને અમનોજ્ઞ પદાર્થ પર દ્વેષ થાય છે, એનું ભારે વિસ્તૃત વિવેચન આપ્યું છે. ગીતાકારે અહીં બહુ સંક્ષેપે છતાં એ જ વાત કહી દીધી. મનુષ્ય પાસે બીજાં ભૂતો કરતાં બુદ્ધિની પ્રબળતા અને શક્તિની અધિકતા છે, પણ એ એનો દુરુપયોગ કરે તો બીજાં ભૂતો કરતાં એની ભારે બૂરી ત થાય છે અને સદુપયોગ કરે તો મોક્ષ (કે જે બીજાં ભૂતોના દેહે સધાવો મુશ્કેલ છે તે) પણ સાધી શકે છે. અહીં ગીતાકાર નિગ્રહનો નિષેધ કરે છે. જૈનસૂત્રો તો આવા બળાત્કાર ભર્યા નિગ્રહનું ફળ બહુ બહુ તો કર્મની અકામ નિર્જરા થાય એમ બતાવે છે, પણ કર્મની અકામનિર્જરા (એટલે કે અજ્ઞાનથી કર્મો ખરે તે)થી મોક્ષ પ્રાપ્તિ કદી થઈ શકતી નથી એમ ભાર દઈને કહે છે. પોતાપક્ષે બળાત્કારભર્યા નિગ્રહનું આ પરિણામ છે, જ્યારે પરપક્ષે બળાત્કારભર્યા નિગ્રહનું પરિણામ તો એકલું અનિષ્ટકારી છે, કારણ કે એથી અંતરાય કર્મનો બંધ થાય છે, સારાંશ કે મોક્ષ માટે નિગ્રહ નિરુપયોગી ઠરે છે. એ માર્ગે લાભ થોડો છે; હાનિ ઘણી છે. દા.ત. ઓરડીમાં એક દિવસ પુરાયો અને એ પરાણે ભૂખ્યો રહ્યો, તેથી એ માણસને ચોવીસ કલાક ભૂખ્યા રહી શકાય છે’ એવા વિશ્વાસનો થોડો લાભ થયો ખરો, પણ એનું મન તો ખાવામાં જ રહ્યું, એટલે એનું અકરાંતિયાપણું વધ્યું અને કુવિકલ્પોથી ચંચળતા વધી, તે મોટો ગેરલાભ થયો. આથી સંયમ ન કરવો એમ તો નહિ જ, પણ
| SR No. | 008084 |
| Book Title | Jain Drushtie Gita Darshan Part 1 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Santbal |
| Publisher | Mahavir Sahitya Prakashan Mandir Ahmedabad |
| Publication Year | 1995 |
| Total Pages | 344 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati, Philosophy, & Religion |
| File Size | 19 MB |