________________
અધ્યાય ત્રીજો
૧૫૩
છે. આથી ઊલટું જે જ્ઞાની અનાસક્ત કર્મયોગી હોય છે, તે સિદ્ધાંત પ્રત્યે જ અંતપર્વત મુસ્તાક રહે છે. જો કે કર્મસંગી આસકત અજ્ઞાનીજનો એમનો જબ્બર વિરોધ કરે છે, પરંતુ આવો સાધક પોતાના પક્ષમાં સિદ્ધાંત સિવાય કોઈને નથી લેતો એટલે પક્ષાપક્ષી થતી નથી, હિંસક હુમલા થતા નથી. અને થાય તો પણ એ જાતે જ હોમાવા તત્પર હોય છે એટલે ખુનામરકીનો સંભવ જ રહેતો નથી. વળી એ બૌદ્ધિક દલીલોને માત્ર દલીલો ખાતર વાપરતો નથી. તે એવું હિંસક બોલતો કે લખતો પણ નથી કે જેમાં એવા લોકોનો બુદ્ધિભેદ થાય. ગીતાકાર લોકસંગ્રહ માટે પણ આવા પુરુષને જ પસંદ કરે છે. ભલે એ ઘમધમતા જુવાળવાળી લોકજાગૃતિ ઝટ ન લાવી શકે, પણ એ થોડું કરશે તો પણ એવું નક્કર કરશે કે જેને વર્ષો પર્યત લોકો કેવળ શ્રદ્ધાપૂર્વક અનુસર્યા કરે તોય હાનિ ન થાય. આવા પુરુષના વિરોધકોના દિલમાં પણ એ પુરુષનું સ્થાન હશે જ. એથી ઘણા વિરોધીઓ એની હયાતીમાં જ એને ચાહતા થશે અને કેટલાક ભલે પાછળથી થશે, પણ એમના હૈયામાં પણ એ પુરુષના સગણો પ્રત્યે સન્માન તો રહેશે જ. જગતની મોટામાં મોટી સેવા તે આ છે. જેઓ ઉશ્કેરાટને જ પ્રગતિ માનનારા છે, તેઓ તો બુદ્ધિભેદને જ જન્માવવાના નિમિત્તરૂપ થઈ પડે છે.
બુદ્ધિભેદ જન્માવવો એ આત્મઘાત કરાવવા બરાબર છે. દેહઘાત કરાવવાના પાપ કરતાં આત્મઘાત કરાવવાનું પાપ અતિ ભયંકર છે. કારણ કે મનુષ્યના અંતરમાંથી જે સત્યનું ઝરણું નીકળે છે, તેને એ (બુદ્ધિભેદનો દોષ) સૂકવી નાખે છે. જેનો બુદ્ધિભેદ થાય છે, તેનો આત્મા જ શંકાશીલ બની જાય છે અને તે મોક્ષમાર્ગ માટે અપાત્ર ઠરે છે. જૈન સૂત્રોમાં બુદ્ધિમેદવાળાને અભવ્ય જીવો કહ્યા છે અને એવી બુદ્ધિભેદને જન્માવવાની પ્રવૃત્તિ કરનાર ને અગાઉ કહી ગયા તેમ વિરોધક કહ્યા છે. એટલું જ નહિ બલકે મહામોહનીય કર્મના માલિક બતાવી એની અપાર ભીષણતા સમજાવી છે. "આવા દોષથી બચવા ઈચ્છનાર સમદષ્ટિ પુરુષે, બીજાઓ પોતાના સત્યને વળગે જ એવો મોહભર્યો હઠાગ્રહ ન રાખવો. વટાળવૃત્તિથી તો સો ગાઉ દૂર રહેવું. વાણીનો પણ અતિ વ્યય ન કરવો. નામ જુદાં હોવા છતાં, ભાવે તો સહુ એક જ છે, એટલે સૌ ભલે પોતાને ઈષ્ટ લાગે એને ભજે, પોતાને જે સહેજે મળ્યો તે ધર્મને પણ ભલે ભજે. સમદષ્ટિપુરુષ માત્ર પોતાના સૂઝેલા સત્યને બરાબર વફાદાર રહે. વર્તન, વાણી અને વિચાર એક સરખાં રાખે. નમ્ર અને નિખાલસ રહે. આમ સત્ય-આચરણ દેખીને લોકો તો જરૂર ખેંચાવાના જ છે, એટલે એવા શ્રદ્ધાળુ જનોને પોતાની સમદષ્ટિ બરાબર