________________
અધ્યાય ત્રીજો
૧૪૯
न मे पार्थास्ति कर्तव्यंत्रिषु लोकेषु किंचन । नानवाप्तमवाप्तव्यं वर्त एव च कर्मणि ॥ २२ ।। यदि ह्यहं न वर्तेयं जातु कर्मण्यतंद्रितः ।। मम वानुवर्तन्ते मनुष्याः पार्थ सर्वशः ॥ २३ ।। उत्सीदेयुरिमे लोका न कुर्यां कर्म चेदहम् । संकरस्य च कर्ता स्यामुपहन्यामिमाः प्रजाः ॥ २४ ॥ જે જે આચરતા મોટા, તે તે જ અન્ય આચરે; પ્રમાણ જે કરે મોટા, લોક એને અનુસરે. ૨૧ ત્રણેય લોકમાં પાર્થ! મારે કર્તવ્ય કે નથી; પામ્યો છું* પામવા જોણું, વર્લ હું તોય કર્મમાં. ૨૨ તન્નારહિત હૈ જો હું, કદી વતું ન કર્મમાં; તો જેનો પાર્થ! સૌ રીતે, મારે માર્ગે અનુસરે. ૨ ૩ ને નષ્ટ થાય આ લોકો, જો હું કર્મ કરું નહિ;
સંકરનો બનું કર્તા, ને રખે આ પ્રજા હણું ! ૨૪ (વળી હે પૃથાના પુત્ર) પાર્થ ! (જગતના લોકોમાં આ એક સામાન્ય રીતિ હોય છે, કે સૌ હરેક પળે પોતપોતાની સમજથી કર્તવ્ય અકર્તવ્યને વિચારી શકતા નથી, તેઓ તો માત્ર એટલું જ જાએ છે કે મહાપુરુષો કયે માર્ગે જાય છે, એ જોઈને એ માર્ગે ચાલવા માંડે છે. આમ) શ્રેષ્ઠ પુરુષો જે જે આચરણ કરે છે, તે તે જ અન્ય (સામાન્ય) લોકો પણ આચરે છે. મોટા પુરુષો જે વાતને પ્રમાણ કરીને માને છે, તેને લોકો (પણ પ્રમાણ-માનીને) અનુસરે છે.
આમ હોઈને જ પાર્થ ! (હું ક્રિયા કર્મમાં પ્રવર્તી રહ્યો છું નહિ તો) ત્રણ લોકમાં મારે કોઈ કર્તવ્ય-કરવા જેવું-કર્મ છે જ નહિ. (તે જ રીતે કોઈ પામવા યોગ્ય વસ્તુ ન પામ્યો હોઉં એમ પણ નથી, છતાં હું કર્મમાં પ્રવર્તે છું.
કારણ, જો હું તન્દ્રારહિત થઈને કર્મમાં પ્રવૃત્ત ન રહું તો લોકો તો બધી રીતે મારા વર્તનને જ અનુસરે (એટલે કે બધા એદી અને આળસુ થઈ જાય !)
(અને જો એમ થાય તો જગતમાં અવ્યવસ્થાનું જોર જામે. એટલે તો હું જ એ) અહીં નજ તત્પરુષ સમાસમાંથી એક નકાર નીકળે છે અને બીજો ન’ અવ્યય છૂટો છે, એટલે બે નકારનો 'હકાર' અર્થ કાઢયો છે.
