________________
અધ્યાય ત્રીજો
"
કારણરૂપ છે. દા.ત. સૂર્યનાં કિરણોનો તાપ ન લાગે તો પાણીની વરાળ કેમ થાય ? વરસાદનું પાણી મીઠું, પૌષ્ટિક અને શુદ્ધ બને છે એમાં અનેક લોકોને અન્ન જમાડાય છે એની હવા અને વરાળો પણ એને યોગ મળે છે." + પણ અન્ન પાકમાં તો અગ્નિ, જળ આદિ સચેત સાધનોનો વપરાશ થાય છે એટલે એ પાપમય ખોરાક થયો, ત્યારે એ જવાબ આપે છે કે "જેમાં ઉપયોગ છે, તે ક્રિયા ધર્મ જ જાણવી. ક્રિયા વિના તો ચાલતું જ નથી પણ મૂઢ સ્વાર્થ ખાતર જે ક્રિયા કરે છે તે પાપી છે અને ઉપયોગપૂર્વક જે ક્રિયા કરે છે તે પાપી નથી; ઊલટું સંવરમય અથવા ધર્મિષ્ઠ છે. ” પણ ઉપયોગ કોને કહેવો ? એનો ઉત્તર આ જાતનો છે. આત્મભાન ન ચુકાય તે ઉપયોગ. આત્માની સમીપે લઈ જાય તે ઉપયોગ. આ વ્યાખ્યા પ્રમાણે જોતાં ઉપયોગશીલ મનુષ્ય જ્યાં અશકય પરિહાર (ન છૂટકો) હશે ત્યાં જ આસ્રવ-ક્રિયા ક૨શે. એટલે કે એ ઔષધિની જેમ જ ખોરાક લેશે, સ્વાદ લોલુપતા ખાતર કશું નહિ લે. જે રીતે ખાદ્ય પદાર્થોમાં, તે જ રીતે વાપરવાના પદાર્થોમાં પણ આવો જાગૃત સાધક પુરુષાર્થી અને વીર તો હશે જ. જો એની પાસે સંગ્રહ હશે, તો તેનો માત્ર એ ટ્રસ્ટી હશે અને એથી એ જગતના બધા જીવોની ખાતર સંગ્રહનો અને પોતાના મનનો સદુપયોગ કરતો હશે.” આ પરથી એ ફલિત થયું કે ઉપયોગશૂન્ય જીવન તે જ પાપજીવન અને કુદરતી સનાતન નિયમનું પાલન એ જ ઉપયોગ.
1
||૧૭।
1
||૧૮||
यस्त्वात्मरतिरेव स्यादात्मतृप्तश्च मानवः आत्मन्येव च संतुष्टस्तस्य कार्य न विद्यते नैव तस्य कृतेनार्थी नाकृतेनेह कश्चन न चास्य सर्वभूतेषु कश्चिदर्थव्यपाश्रयः આત્મરકત જ જે થાય, ને આત્મતૃપ્ત માનવી; જે આત્મામાં જ સંતુષ્ટ, તને કાર્ય નથી કંઈ. ૧૭ કોઈ અર્થ નથી તેને, કર્યો કે ન કર્યું અહીં; ન એને સર્વ ભૂતોમાં, અર્થ આધાર કોઈએ. ૧૮
૧૪૫
(વ્હાલા અર્જુન ! લૌકિક દૃષ્ટિએ મેં તને, કર્મ શા માટે કરવાં જોઈએ, એ વાત કહી. હવે હું લોકોત્તર-અલૌકિક-દૃષ્ટિએ સમજાવું છું.) જે આત્મામાં જ રાચેલો
+ શ્રુતિઓમાં જે પંચયજ્ઞની વાત આવે છે, તે આવા જ અર્થમાં છે. ભૂત, દેવ, મનુષ્ય એને સંતોષવાં તે પણ યજ્ઞો છે અને અગાઉ કહ્યું તેમ જગતને અર્થે અન્ન પાવી, પ્રસાદીરૂપે લેવું તે પણ નિત્ય યજ્ઞ જ છે.
