________________
૧૩૦
ગીતાદર્શન
ત્યારે ત્યાગ પણ કરશે અને છતાં એટલેથી જ પૂર્ણતા ન માની લેતાં આત્મજ્ઞાનના ધ્યેય તરફ પોતાનો ત્યાગ લઈ જાય છે, કે કેમ એ તપાસશે અને એવો પુરુષાર્થ કરશે. આમ હોઈને જ્યારે એને એમ લાગશે કે "હવે અમુક વસ્તુને ગ્રહણ કરવામાં મારા ધ્યેયને બાધ નથી અને એ નહિ લઉં તો કાયા, જે દ્વારા મારે કામ લેવાનું છે તે કામ નહિ આપે !” એટલે એ વસ્તુ ગ્રહણ પણ કરી શકે છે. સારાંશ કે કયારે, કયા ક્ષેત્રમાં, કઈ વસ્તુ ગ્રાહ્ય છે કે વર્જ્ય છે એનો વિવેક જાણી તે પ્રમાણે એ આચર્યે જાય છે. આમ કે તેમ” વૃત્તિથી ઠગાતો નથી.
આવા વિવેકી પુરુષને જ્ઞાનીનાં વચનમાં કયાંય વિરોધાભાસ દેખાશે જ નહિ. કારણ કે એ ભાષાના માત્ર કલેવર સામે જ નહિ જુએ, પરંતુ ભાષા પાછળના આશય અથવા ભાવરૂપી આત્મા સામે જોશે. વાચક! આપણે પણ એ જાણી લેવું જોઈએ કે પવિત્ર શાસ્ત્રોને, પવિત્ર પુરુષોને કે પવિત્ર ધર્મને નામે જે ઝઘડા થાય છે તેનું કારણ ઝઘડા કરનાર અને એમાં રસ લેનારનો અવિવેક જ છે. જ્યાં સૂત્રનો આત્મા ન સમજાય ત્યાં કોઈ જ્ઞાની કને જિજ્ઞાસાપૂર્વક જઈને ખુલાસો ઈચ્છવો એ બરાબર છે, પણ સમજું છું એમ માની અભિમાન કરવું, હઠાગ્રહ કરવો કે પોતાની વાસના પોષવા ખાતર એમનો હવાલો આપી દુરુપયોગ કરવો તે બરાબર નથી. આવા જ્ઞાનવિરોધકોને (વિરોધક) જૈન શાસ્ત્રોએ બહુ કઠોર સજા ફરમાવી.
પરંતુ અર્જુન તો ઉપરની કક્ષાનો જિજ્ઞાસુ હતો એટલે જ શ્રીકૃષ્ણ મહાત્માએ હેતથી સમજાવતાં કહ્યું :
श्रीभगवानुवाच लोकेऽस्मिन्दिविद्या निष्ठा पुरा प्रोक्ता मयानघ । ज्ञानयोगेन सांख्यानां कर्मयोगेन योगिनाम् ||३|| આ લોકે મેં કહી પૂર્વે, બે નિષ્ઠા પાપવર્જિત ! ; જ્ઞાનયોગથી સાંખ્યોની, યોગીની કર્મયોગથી. ૩
ઓ નિષ્પાપી અર્જુન ! હું તને પહેલાં જ કહી ગયો કે આ લોકમાં બે નિષ્ઠસ્થિત દશા-અવસ્થા કહેલી છે. (૧) સાંખ્ય ભૂમિકાવાળાની (૨) યોગ
ભૂમિકાવાળાની (એટલે) સાંગો (સાંખ્ય ભૂમિકાવાળાઓ) જ્ઞાનયોગ દ્વારા નિષ્ઠા ધરાવે છે અને યોગીઓ કર્મયોગ દ્વારા નિષ્ઠા ધરાવે છે.
