________________
૧૨૮
ગીતાદર્શન
દ્વિઅર્થી વાકય બોલીને, મારી કાં મતિ મૂંઝવો ?; એક વાત વદો નક્કી, પામું કલ્યાણ જે થકી.
૨
હે (બ્રહ્મા; વિષ્ણુ અને મહેશ એ ત્રણે સંજ્ઞા જેને લાગુ પડે છે તેવા) કેશવ ! આ (કર્મકૌશલ્ય પહેલાં સમત્વબુદ્ધિની અનિવાર્ય જરૂર છે, અને બુદ્ધિ પહેલી અને પછી કર્મ કહી ગયા. તો જેનો પહેલો નંબર હોય, તે જ કિંમતી ગણાય, એ રીતે) જો બુદ્ધિને કર્મ કરતાં વધુ સારી માનો છો (એટલે કે કર્મ કરતાં, બુદ્ધિ વધુ સારી છે, એવો જો આપનો મત હોય) તો હે જનાર્દન ! (પાપીના પાપનું મર્દન કરનાર,ન્યાયી,દયાળુ અથવા જનને કલ્યાણ અર્પનાર હે નાથ !) આવા ઘોર (યુદ્ધ જેવા ભયંક૨) કર્મમાં મને શા માટે યોજો છો ?
(ધડીકમાં તમે કહો છો કે જ્ઞાનીએ સ્વર્ગ-નરક આપનાર સુકૃત-દુષ્કૃત છોડવાં જોઈએ. વિજ્ઞાની દ્વિજને વૈદિક ક્રિયાઓની તમા હોતી નથી અને વળી મને કહો છો કે "તું યુદ્ધમાં યોજાઈ જા; જો મરીશ તો સ્વર્ગ પામીશ.”) તો આવાં દ્વિઅર્થી (જેમાંથી પરસ્પર બે-પરસ્પર સાવ વિરુદ્ધ, વાતો નીકળી તેવાં) વાકયદ્વારા મને જાણે મૂંઝવવા કાં ન માગતા હો ! (એમ મને તો લાગે છે. ઓ દયાસિંધુ) નક્કી કરીને મને એક જ વાત કહોને કે જે દ્વારા હું કલ્યાણ પામી શકું.
નોંધ : જે પહેલું તે ઊંચું. આમ માનીને દરેક ધર્મના અનુયાયીઓ પોતાના ધર્મને સૌથી પ્રાચીન-સનાતન ઠરાવવા મથી રહ્યા હોય છે. અર્જુનના મનને પણ બુદ્ધિ પહેલાં મૂકી અને પછી કર્મ મૂકયું એટલે બુદ્ધિ કર્મ કરતાં સારી છે, એ ભ્રમ થયો.
ખરી રીતે જૂના-નવા પરથી ખરા-ખોટાનું કે સારા-નરસાનું પારખું થતું નથી. જે ધર્મ-પછી એ જૂનો હોય કે નવો હોય એ-માં જેટલી વિશાળતા તેટલો તે ઊંચો. એ વાત ગીતાકાર આગળ ઉપર કહેશે.
અહીં અર્જુને સાથે સાથે એ પણ પ્રશ્ન મૂક્યો કે "માનો કે કદાચ બુદ્ધિ સામે ક ર્મની પણ જરૂર હોય, તોય આ કર્મ તો મહાભયંકર કર્મ છે એનું પરિણામ મને તો લાગે છે કે નરક જ હોય, છતાં આપ કહો છો કે "તું હણાઈશ તો સ્વર્ગ પામીશ.” તે શ્રદ્ધાપૂર્વક માની લઉં. તોય તે સ્વર્ગગતિ માંહેના ભોગોમાંય માલ શો છે ? એ તો આપ જ કહી ગયા છો એટલે એ રીતે પણ હે દયાળુ ! મને કાં આ લડતમાં જોડો છો ?"
