________________
૧૨૦
ગીતાદર્શન
ખરેખર શું કરવું જોઈએ તે બતાવો.” મહાત્મા શ્રીકૃષ્ણ બોલ્યા :
તું બોલે છે ડાહ્યું ને વર્તે છે ગાંડું. એક બાજુ કહે છે કે મને દોરો; બીજી બાજુ ‘નહિ લડું’ એમ કહે છે. ભાઈ ! પૂર્વગ્રહ રાખીને ગુરુશરણ ન સ્વીકારાય ! શરણાગતની શરેણ્ય આગળ શરત ન હોઈ શકે. 'નહિ લડું' એ બોલવા પાછળ તારી હઠ છે. એ હઠનો કાંટો કાઢવા માટે પણ તારે લડવું તો પડશે. તારાં પૂર્વ કર્મો જ તારી આ સ્થિતિ કરે છે અને આવું બોલાવે છે. એટલે એની અસરથી હઠવા માટે પ્રથમ તાત્ત્વિક વિચારનું શરણ લે. તાત્ત્વિક વિચારો એટલે આત્માનાં પ્રાથમિક તેજસ્વી કિરણો.
"આમા નિત્ય છે, અવઘ્ય છે. એ કોઈને હણતો નથી તેમ હણાતો નથી; આંખથી અગોચર છે, મનથી અચિત્ત્વ છે. છતાં એના ગુણોથી એને ઓળખી શકાય છે. તત્ત્વદર્શીઓ પ્રથમ એ એકને ઓળખે છે. એટલે બીજું તત્ત્વ આપોઆપ ઓળખાય છે. જેમ ઘરના દીપક પાસે જતાં એ પોતે દેખાય છે, અને ઘરની ચીજો પણ દેખાય છે. વળી ઘરની ચીજો અંધારામાં હોય તેથી દીવાને અંધારું નડતું નથી; ઊલટો એ તો અંધારામાં પડેલી ચીજને પણ પ્રકાશ આપે છે. તેમ બાળપણ, જુવાની કે ઘડપણ આત્માને નડતાં નથી. આકાશ જેમ અખંડ છે તેમ બધી દશા વચ્ચે આત્મા અખંડ છે. જેમ નવું વસ્ત્ર પહેરવાનું મળે તો જૂનું છોડતાં ખેદ થતો નથી. તેમ જે પુરુષ આવા સનાતન છતાં પ્રગતિની દૃષ્ટિએ નિત્ય નૂતન આત્માને મળતા નવા સુંદર દેહની પ્રતીતિ પામે છે, તેને પોતાનો કે પોતાના સંબંઘીનો દેહ પડે, તેથી કંઈ ખેદ થતો નથી, તેમ તેનો પોતાનો સહજ પ્રસાદ પણ ટળતો નથી. કારણ કે તે જાણે છે કે જે નિત્ય છે તે હણાતો નથી ને હણાય છે તે નિત્ય નથી, પણ તું આ તાત્ત્વિક વિચારોને અવ્યવહારુ માની હસી ન કાઢતો ! જે જેટલું તાત્ત્વિક તે તેટલું વધુ વ્યવહારુ હોવું જોઈએ; એવું જ્યાં ન દેખાય ત્યાં આત્મવાદનો દોષ નથી હોતો, પણ આત્મવાદીની દૃષ્ટિનો જ દોષ હોય છે. કારણ કે કેટલાક લોકો આત્માની, સિદ્ધાંતની કે આદર્શની પાછળ, કોઈ સિદ્ધિ, ચમત્કાર કે માત્ર લૌકિક હેતુ સાધવા ખાતર દોડયા કરે છે, પણ તેવા લોકો તો ભીંત ભૂલે છે અને જગતનાં વહેમ, લાલચ, ભય અને પામરતા પોષે છે. ધર્મને નામે જે મહાઅનિષ્ટો દેખાય છે, એનું કારણ એ જ છે અને તેથી જગતમાં ભય અને અશાંતિ વ્યાપી રહે છે. ધર્મનો તો એક અંશ પણ મહાભયથી ઉગારી શકે