________________
ગીતાદર્શન
ગીતા તત્ત્વનો વિસ્તાર ની હોય તો?
હું ગીતાના ઐતિહાસિક મુદ્દાને કાળદષ્ટિએ નહિ ગણું. સંસ્કૃતિનું ઘડતર એ જ જો ઐતિહાસિક દષ્ટિા હોય અને છે, તો પછી ગીતાકાળ પહેલો કે જૈનસૂત્રકાળ પહેલો એ ચર્ચા નિરર્થક છે. કાળમાં કોઈ પહેલું હોય, તેથી એ કંઈ ઊચું કે નીચું
સ્થાન પામી શકતું નથી. છતાં એટલું કહ્યું કે ગીતા માંહેલા જ્ઞાનને વધુ વિસ્તારપૂર્વક્ર જોવા માટે જૈનસુત્રો નિહાળ્યા વગર નહિ ચાલે. ગીતાની પ્રકૃતિના ત્રણ ગુણો કે વિદ્યાર ક્ષેત્ર માંહેલા એકત્રીસ તત્ત્વો વાંચ્યાથી જેને સંતોષ ન થાય, તેને જૈનસૂત્રોની વિશાળર્મ-મીમાંસા અવશ્ય સંતોષ આપશે. નંદીસૂત્રમાં જ્ઞાનની જે ઝીણવટ ભરી વિચારણા છે, ભગવતી સૂત્રમાં જે વૈજ્ઞાનિક પંચાસ્તિકાયના અને બીજી અનેક બાબતોના સ્વરૂપ બતાવવામાં આવ્યાં છે, પન્નવણાજીમાં પણ જે પૃથક્કરણ છે, તે ગીતામાં નથી. ઉત્તરાધ્યયન સૂત્રમાં આવેલી વેશ્યાનું સમાધાન અલબત્ત ગીતાના ચૌદમા અધ્યાયમાં છે; પરંતુ જૈનસૂત્રોમાં જે વિસ્તાર છે, તે ત્યાં નથી. કર્મનું વૈજ્ઞાનિક ઢબનું નિરૂપણ બૌદ્ધગ્રંથોમાં સરસ મળતું હોવા છતાં જન તત્ત્વજ્ઞાન એ બાબતના ઊંડાણમાં અજોડ જ છે, એમ કબૂલ કરવું પડે છે. એટલે ગીતાથી જેને તત્વજ્ઞાનામૃત પીતાં પીતાં પણ તૃપ્તિ ન મળે તેને જૈનસૂત્રો વાંચવાની હું ભલામણ કરું છું. ગીતા એ તો ગીતા જ છે
આટલું જૈનસૂત્રોમાં હોવા છતાંય ગીતામાં તત્ત્વજ્ઞાન અને આચારનો, જગત અને જીવનનો સુમેળ જે સફળતાથી મૂકયો છે, તે સફળતા ખરેખર જ અલૌકિક છે. આમ જો ગીતાના સંકલનાર જૈન તત્ત્વજ્ઞાનથી લેશ પણ અજાણ હોય તેમ લાગતું નથી તેઓમાં સમતાની ભૂમિકા સુંદર ઝળકી રહેલી દેખાય છે. જૈન તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્રકારે સંક્ષેપમાં જૈનતત્ત્વજ્ઞાન અને આચારને સમાવ્યાં છે. એ રીતે એ ગ્રંથનું સ્થાન ઉત્તમ છે. શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજીએ જૈનસૂત્રોને ચાવી ચાવીને આચારની સીડી અપૂર્વ અવસર'માં આબાદ રીતે ગોઠવી સફળતા પ્રાપ્ત કરી છે. ઉત્તરાધ્યયનસૂત્ર એક જૈનદષ્ટિનું મનોહર સંકલન છે. સમયસારના કર્તાએ સ્વસમયનું ન્યાયપુર:સર મંડન કરી ક્રિયાજડતા ઉડાવવા જરૂર પ્રયાસ કર્યો છે; પરંતુ આચારાંગ અને ગીતા એ બંનેનું પોતપોતાની કક્ષાએ એવું મહત્ત્વ છે, કે જે વાણીમાં આવી શકતું નથી.
